احتساب - کیاست - وحید ریحانی - شهر قشنگ پُر از داستان است. اما داستان هایی تکراری. بی ذره ای خلاقیت. فصل پاسخ گویی به مردم مدت هاست که فرا رسیده اما در شهر قشنگ دوستان تازه به این نکته پی برده اند. جلساتی که در حقیقت هیچ مشکلی را حل نمی کند پی در پی برگزار می شود و این دورِ تسلسل باطل همچنان ادامه دارد.
غیر حرفه ای بودن در شهر قشنگ یک ضرورت است. انتشار متن بی نشانی از نویسنده. گزارش های پا در هوا. معلق، اما پُر هزینه! هزینه هایی که ظاهرا از بیت المال پرداخت می شود و میزانی از آن هم از این جیب به آن جیب است. چیزی شبیه به آگهی ها که در همه جای شهر قشنگ مثل قارچ روییده اند و تلاش می کنند تا از فرطِ تکرار، خود را نشان بدهند.
به راستی مخاطب شهر قشنگ چه طبقه ای از جامعه را تشکیل می دهد؟یا چه لایه های مختلفی از طبقات جامعه به شهر قشنگ اقبال نشان می دهند و حاضرند بهای یک شماره از آن را در این اوضاع متورم اقتصادی بپردازند؟ شماره ای که به رغم داشتن گزارش های اقتصادی نسبتا قابل قبول، در واقع ارزش هزینه ای که برای آن پرداخت می شود را ندارد! شهر قشنگ گرفتارِ دیوان سالاریست. در شهر قشنگ همه باید راضی و خشنود باشند. کسی نباید ناراحت شود. با این همه شهر قشنگ با شادی بیگانه است. برای خلق شادی در شهر قشنگ حتی رانت هم کارگر نیست. هر چند ظاهرا در شهر قشنگ هر شهروند یک مسوول است؛ اما در چرخه ای هگلی که نقطه پایان متن، بازگشتی است به نقطه آغازین آن، البته از منظری غنی تر، چه کسی مخاطب شهر قشنگ است؟ صرفا کسانی که توانایی پرداخت بهای شهر قشنگ را دارند، مخاطبِ شهر قشنگند؟ من می خرم پس هستم؛ شعار فرهنگ مصرف گرایی یا Consumerism است.
مصرف گرایی یک مفهوم اقتصادی اجتماعی است که خرید کالاها و خدمات را به هر میزان بیشتر تشویق می کند. بسیاری شروع این اصطلاح را از طریق تورستن وبلن می دانند. وبلن اقتصاد دان و جامعه شناس آمریکایی و از رهبران نهادگرایی است که در شاهکار خود، "نظریه ی طبقه ی مرفه "، به معرفی عبارت مصرف متظاهرانه می پردازد. البته این نظریه تنها یک بُعد از مصرف گرایی است. مصرف(consumption) در لغت به معنای خرج کردن و مصرف گرایی عبارت است از اصالت دادن به مصرف و هدف قرار دادن رفاه و دارایی های مادی. برخی مصرف گرایی را به معنای برابر دانستن خوشبختی شخصی با خرید دارایی های مادی و مصرف می دانند. در پروسه مصرف گرایی، دنیای غرب از اخلاق تولیدی یا اخلاق پروتستانی به اخلاق مصرف روی آورد. در نتیجه غرب از جامعه تولیدی به جامعه مصرفی تبدیل، و اصل در جامعه، حداکثر سازی مصرف و لذت گرایی شد. بعد از غرب، کشورهای توسعه نیافته نیز بر اثر تبلیغات و عوامل دیگر به جامعه مصرفی تبدیل شدند. در زمان های گذشته مردم به تهیه کالاها و خدمات ضرور و درجه اول و بعد کالاهای غیر ضرور با اولویت و توان خرید خود می پرداختند و در تهیه و تولید مایحتاج خود نقش داشتند و این اندیشه رایج مردم بود، اما برای اشاعه مصرف گرایی لازم بود این نوع نگرش تغییر یابد؛ بنابراین به وسیله تبلیغات از طریق وسایل ارتباط جمعی و رسانه ها در نوع نگرش مردم تغییر داده شد و مردم در پی هر چه بیشتر مصرف کردن بودند و هستند.
نظام سرمایه داری از رسانه ها به عنوان ابزاری برای آماده سازی بسترهای فرهنگی و فکری مصرف گرایی بهره می گیرد و طبقات مرفه و متوسط را هدف خود قرار می دهد. در مصرف گرایی نوین، اشخاص بدون داشتن نیاز واقعی به دلایلی مانند رفتار متظاهرانه به خرید می پردازند و در پاره ای از اوقات قادر به کنترل خرید خود نیستند تا جایی که روان شناسان این نوع مصرف گرایی را بیماری می دانند و به معالجه آنها می پردازند و در پی یافتن راهکارهایی برای آن هستند. آغاز مصرف گرایی به عنوان یک پدیده مدرن در ایران را شاید بتوان از دوره قاجار ریشه یابی و سیر تحول آن را تا عصر حاضر ردیابی کرد. به همین دلیل باید ریشه تفکر مصرف گرایی را در مدرنیته (نوگرایی) جستجو کرد. آثار منفی این پدیده به آثار اقتصادی اتلاف منابع و منحرف کردن منابع از ظرفیت های تولیدی محدود نمی شود بلکه عوارض اجتماعی، فرهنگی و سیاسی گسترده ای برای جوامع بشری و به ویژه برای جوامع در حال توسعه نظیر جامعه ایرانی در بر داشته است که مسیر توسعه این کشورها را منحرف کرده است و بدون تردید یکی از عوامل رشد نیافتگی این جوامع است.
در جامعه ایران پس از انقلاب به رغم ماهیت و جهت گیری معنوی انقلاب، به علل مختلف ارزش های مادی رواج یافت و ارزش های معنوی را تحت الشعاع خود قرار داد. مصرف گرایی در کشورهای در حال توسعه به شکل قابل توجهی تبدیل به آسیب اجتماعی جدی شده است که مستلزم شناخت علمی و سپس درمان اساسی، یا به عبارت دیگر برنامه ریزی است. مصرف گرایی پدیده ای جهانی است و چاره آن باید در دو بُعد داخلی و بین المللی صورت گیرد. مصرف گرایی در هر جامعه را باید در یک محیط وسیع تر اجتماعی در نظر گرفت زیرا امروزه تولید و سیستم توزیع جهانی متصل است. اگر چه اکثر عوامل و اثرات مصرف گرایی در جوامع بشری یکسان است اما برای جلوگیری از مصرف بی رویه و اسراف و اصلاح الگوی مصرف کشورمان نیاز داریم که این موضوع در خصوص جامعه خودمان بررسی شود و برای اصلاح آن برنامه ریزی شود.
در شهر قشنگ اما همه چیز رنگ و بوی روزمره گی گرفته است. قرار است کلمات جادو کنند و مشکلات شهر قشنگ به ساده ترین شکل ممکن حل شود، اما این اتفاق نمی افتد. انگار در شهر قشنگ واژه ها و جملات، متن ها و گزارشات؛ یگانه کارکردشان بی معنا ساختن کنش خواندن است. شاید از منظر زیبایی شناسی، شهر قشنگ نیازمند یک کلان روایت است؛ چرا که روایت های کسل کننده به بی تفاوتی اجتماعی می انجامد. عواملی همچون رشد صنعت و تکنولوژی، توسعه ارتباطات اجتماعی، افزایش جمعیت، حرکات وسیع جمعیتی، گسترش فرهنگ شهر نشینی، مجاورت فرهنگ ها و خرده فرهنگ های متفاوت، رشد ارتباطات موزائیکی، عقلایی شدن رفتار انسان، گسترش منطق خشک محاسبه گری، فرد گرایی، ضعف نهادها و اعتقادات مذهبی، سکولاریسم، و از بین رفتن هویت های گروهی و محلی را از جمله عوامل موثر بر بروز این پدیده می توان بر شمرد.
جوامع امروزی دوره هایی از بحران در روابط انسانی را پشت سر می گذارند و همان طور که مشارکت وسیع شهروندان در قلمروهای مختلف زندگی اجتماعی شرط مهم توسعه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است، پس عدم مشارکت شهروندان و شیوع بی تفاوتی نیز یک عامل قوی در توسعه نیافتگی است. بی تفاوتی اجتماعی در تعریف مفهومی، وضعیتی است که طی آن، انسان به واسطه عدم اتصال ذهنی(شناختی) و عینی (کنشی) با جامعه (همنوعان، نهادها و ساختارهای اجتماعی)، با بی علاقگی و بی اعتنایی به واقعیت های پیرامون از انجام مشارکت اجتماعی- سیاسی، مسوولیت های اجتماعی، فعالیت های دگرخواهانه و درگیری فعال و مدنی در مسایل اجتماعی پرهیز می کنند. جامعه بدون کنش، اعتماد و روابط متقابل، اجتماع توده واری است که انسان ها تنها "کنار یکدیگر" و نه "با یکدیگر" زندگی می کنند. بر این اساس کنش متقابل و مشارکت اجتماعی از ملزومات و ضروریات شکل گیری و دوام جوامع است. جامعه با مفاهیمی مانند مشارکت، اعتماد، همدلی، هم بستگی و تعاون معنا می یابد و از سویی بی تفاوتی در انجام تعهدات و مسوولیت های اجتماعی، انزوا، نداشتن فعالیت و اثر گذاری بر جهان پیرامونی، باعث رکود و انحطاط جامعه خواهد شد.
در مجموع در شهر قشنگ بی اعتنایی به سرمایه های فرهنگی ادامه دارد. شهرِ قشنگی که می توانست برند فرهنگی و رسانه ایِ جهان شهر اصفهان باشد. تولید محتوا در راستای مطالبه محوری حلقه مفقوده شهر قشنگ است. در شهر قشنگ پرداختنِ اصولی و ساختاری نسبت به مشکلات طی یک پروسه هیچ گاه شکل نمی گیرد. مدت هاست که از ویژه نامه های متنوع هم دیگر خبری نیست.شاید رسالت یک رسانه که آگاهی بخشی و بی طرفیست آن هم رسانه ای از بخش دولتی در سپهر فرهنگی جامعه و سرمایه گذاری فرهنگی که امری بلند مدت است دست کم بتواند توجیه بودجه و هزینه های آن را در کوتاه مدت انجام دهد.
