یکی از مباحث جدی مدیریت بحران احتمالی در نیروگاه های هسته ای

اصولاً انرژی هسته­ای به عنوان یک سوخت جانشین برای سوخت­های فسیلی که منابعی ناپایدار و موجب ایجاد آلودگی­های بسیار اتمسفری و تغییرات اقلیمی ناشی از آن شده است انرژی مناسبی می­باشد به ویژه آنکه با مصرف سوخت اندک که اورانیوم است انرژی بسیار فراوانی به صورت برق به دست می­آید. استفاده از این نوع انرژی در جهان به خصوص در کشورهای پیشرفته سابقه تقریباً 70 ساله داشته و هم اکنون بیش از 32 کشور با 441 نیروگاه در حال فعالیت می­باشند. ایالات متحده آمریکا با داشتن 104 نیروگاه هسته­ای و ظرفیت 101240 مگا وات، بزرگترین تولید کننده برق هسته­ای در جهان می­باشد. تولید این انرژی نیازمند دسترسی به ذخایر اورانیوم و سپس داشتن دانش و فناوری چرخه سوخت هسته­ای است که کشورهای پیشرفته به کمال دارای فرآیندهای کامل فناورانۀ این صنعت می­باشند و کشورهای در حال توسعه نیز در پرتو همکاری­های فنی و سرمایه گذاری بین المللی از این انرژی بهره مند می­باشند.

گرچه داشتن نیروگاه­های هسته­ای و تولید برق اتمی تضمینی در راستای تأمین انرژی برای مصارف گوناگون صنعتی، خانگی، اداری، تجاری، کشاورزی و ... می­باشد اما خود با ریسک­های بسیاری همراه است که در مواردی نیز این ریسک­ها به بحران­های جدی تبدیل شده است. مشخص ترین مثال ­ها در این زمینه نیروگاه چرنوبیل اوکراین در سال 1986 و نیروگاه فوکوشیمای ژاپن در سال 2011 می­باشد. در ارتباط با نیروگاه چرنوبیل، گازهای آلاینده منتشر شده از آن تقریباً سراسر قاره اروپا را فراگرفت و در برخی از تحلیل­های علمی، آثاری از آن حتی در غرب ایران (محور کوه­های زاگرس) هم گزارش گردیده است. در عین حال آلودگی در محیط نیروگاه و منطقه­ای که در آن حادثه به وقوع پیوست تا سال­های بسیاری پس از آن سبب ایجاد بیماری­های خطرناک نظیر سرطان گردید. در فوکوشیمای ژاپن هم آمار تلفات انسانی 7190 نفر، مجروحان 2611 نفر و مفقود شده­ها 10905 نفر گزارش شده و در جریان حادثه، مدیریت بحران ژاپن موفق به تخلیه 376907 نفر گردید(منبع: GOJ/UNOCHA AS of 19 March 2011) و اکنون نیز با برنامه­ای بسیار پیشرفته، بازسازی پس از بحران را با هزینه فوق العاده سنگین که همه ملت­ ژاپن، آماده پرداخت آن بوده­اند، به پیش می­برد. آلودگی ناشی از ورود مواد رادیواکتیو به اقیانوس آرام هم تا حدود آب­های غرب کالیفرنیا در ایالات متحده آمریکا به صورت آثاری در بدن ماهی­ها گزارش شده است.

بدیهی است بحران­های نیروگاه­های هسته­ای که عمده آن زیست محیطی است ناشی از ورود مواد رادیواکتیو جامد، مایع و گازی در همه محیط های جغرافیایی اعم از خشکی­ها، دریاها، جنگل­ها و پوشش گیاهی و کانون­های توسعه انسانی می­باشد. در عین حال مدیریت پسماندهای هسته­ای یکی از مباحث جدی مدیریت بحران احتمالی در نیروگاه های هسته­ای است که می­بایستی همه کشورها با استفاده از فناوری­ها و روش­های مدیریتی بسیار عالمانه در کاهش ریسک­ها و بحران­های احتمالی به دقت از آن استفاده کنند. چرا که پسماندهای رادیواکتیو دارای عمر بسیار طولانی که حدود 500 سال و فراتر از آن هم هست، می­باشد.

در عین حال، ایمنی مجموعه کسانی که در صنعت انرژی هسته­ای مشغول به فعالیت هستند از اولویت ویژه­ای برخوردار است که این خود یکی از مباحث اصلی مدیریت بحران­های احتمالی آتی در این گونه نیروگاه­ها می­باشد. بدیهی است ریسک آلودگی ناشی از تولید انرژی اتمی در همه مراحل از لحظه استخراج اورانیوم از معدن تا مقصد نهایی که تولید برق می­باشد ودفن پسماندها در اعماق اقیانوس­ها یا دل کویرها را دربرمی­گیرد. در صورتی که قرار باشد تولید انرژی اتمی در کشور ما توسعه یابد می­بایستی دانشگاه­ها، پژوهشگاه­ها و مراکز پژوهشی در توسعه مطالعات، تحقیقات و پیشبرد فناوری اتمی با توجه خاص به آنچه در این گفتار ارائه شد، همت گماشته و نقشه راه و سندی آینده پژوهانه برای همه سازمان­ها، مدیران و مسئولان پیشبرد این صنعت تهیه نمایند به گونه­ای که احتمال ریسک و بحران­های آتی این نیروگاه­ها را به حداقل برساند و از لحاظ معیارهای ایمنی در سطحی بسیار پیشرفته عمل شود.

انتخاب نوع رآکتور که در گروه­های PHWR, PWR, BWR, GCR, LWGR و FBR می­باشند دارای کمال اهمیت است. البته رآکتورهای مزبور مربوط به فناوری شکافت هسته(Nuclear Fission) ، در تولید انرژی می­باشد که تقریباً تمامی نیروگاه های اتمی جهان از یک یا چند فناوری مزبور استفاده می­کنند که احتمال بروز خطر و بحران­های ناشی از آن در راستای تهدید شرایط و وضعیت ایمنی انسان­ها و محیط بسیار زیاد است ولی در رآکتورهای جدید که از نوع جوش هسته­ای و یا گداخت هسته­ای(Nuclear Fusion)  هستند، وقوع خطر و بروز بحران به حداقل کاهش می­یابد.

در کشور ما  تقریباً 100 درصد انرژی مصرفی از سوخت­های فسیلی تأمین می­شود که منابعی تجدیدناپذیر بوده و همراه با ایجاد آلودگی های بسیار می­باشد که خود سلامت انسان­ها و همه محیط­ها را تهدید کرده و خواهد کرد. از سوی دیگر کشور ما دارای تعهدات بین المللی از آن جمله کنوانسیون تغییر اقلیم می­باشد که لازمه آن اقدامات بسیار و از آن جمله کاهش تولید و مصرف سوخت­های فسیلی و توسعه فناوری­های انرژی­های جایگزین است که در رأس  آن، توسعه فناوری همه انرژی­های تجدیدپذیر می­باشد. ولی باید توجه داشت که با رشد جمعیت کشور، توسعه صنعتی و افزایش رفاه و سطح زندگی مردم، تولید و مصرف هرچه بیشتر انرژی نیاز می­باشد. با این دیدگاه در کوتاه مدت هیچ نوع انرژی جز انرژی هسته­ای نمی­تواند پاسخگوی تقاضای همه بخش­ها باشد اما در دراز مدت می بایستی توسعه انرژی­های تجدیدپذیر جزء اولویت­های قطعی در وزارتخانه­ها و سازمان­های مربوطه باشد.

اصولاً خطرات و بحران­ها می­تواند ناشی از عوامل طبیعی، تکنولوژیکی، انسان ساخت و یا ترکیبی از آنها باشد. در این راستا منشأ بحران نیروگاه فوکوشیما از یک حادثه طبیعی یعنی وقوع سونامی در اقیانوس آرام و حمله امواج سهمگین به نیروگاه آغاز شد و به این نیروگاه که در ساحل شرقی ژاپن قرار داشت، آسیب­ها و خسارت­های فوق العاده زیادی وارد ساخت. این سانحه و در حقیقت این فاجعه بزرگ ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی بود که متأسفانه در بحث پیش بینی، هشدار و مدیریت قبل از بروز بحران بسیار نارسا عمل کرد و حاصل آن تلفات و آسیب­های بسیار گسترده و دلخراشی بود که در بحث­های فوق آمار آن بیان گردید. البته در بسیاری از اسناد علمی، مقصر واقعی را شرکت برق مربوطه می­دانند که آمارهای واقعی و صحیح را هم تاکنون این شرکت اعلام ننموده است و اصولاً خود را از خطا مبّرا می­داند. باید دانست حوادث دیگری نظیر چرنوبیل را ناشی از سهل انگاری و عدم مدیریت کارآمد تکنولوژیکی و اداره دقیق و به موقع یک واحد از هشت واحد نیروگاه­های چرنوبیل می دانند که سبب انفجار نیروگاه و انتشار بسیار گسترده آلاینده­های جامد، مایع و گازی در منطقه گردید.