احتساب - کیاست – وحید ریحانی - یکی از جنجالیترین اتفاقات در حوزه صیادی، صید ترال است. صید ترال یا کف روبی به صیدی گفته میشود که در آن با استفاده از توری قیف شکل، آبزیان عمق دریا کف روبی میشوند.
در سالهای اخیر یکی از جنجالیترین اتفاقات در حوزه صیادی، صید ترال بوده که علاوه بر صیادان، صدای دوستداران محیط زیست را هم درآورده است و این گمانه که این صید توسط خارجیها صورت میگیرد، ابعاد پیچیدهتری به موضوع داده است.
صید ترال به صیدی گفته میشود که در آن با استفاده از توری قیف شکل، آبزیان عمق دریا کف روبی میشوند. اعتراض به این نوع صید به این دلیل است که استفاده از تورهای بزرگ عمقی موجب صید بیرویه شده و ذخایر آبی را به خطر میاندازد. در سالهای اخیر که مواردی از صید ترال در آبهای ایران صورت گرفت، این گمانه که خارجیها در حال بردن ذخایر آبی ما هستند و نان صیادان را بریدهاند، حاشیهساز شد. این موضوع البته بارها تکذیب شد. آنطور که مسوولان میگویند صیادی ترال با مجوز صورت میگیرد و خارجیها هم بعضا فقط اجرای کار را برعهده دارند. این موضوع البته نباید ما را از نکوهیده بودن این روش صید غافل کند. صید ترال چه از طرف ایرانیها و چه از طرف خارجیها باید شدیدا کنترل شده یا حتی ممنوع شود.
الگوی استفاده هر چه بیشتر از طبیعت یک الگوی تاریخ گذشته است. دهها سال از زمانی میگذرد که این فکر دنبال میشد که انسان باید هر چه میتواند بیشتر از طبیعت برداشت کند، چراکه برداشت بیرویه از طبیعت باعث ایجاد مشکلاتی ازجمله از بین رفتن ذخایر طبیعی شد. صیادی که برداشت مستقیم از دریاست در صورتی که با استفاده از روشهای غیراستاندارد و در بعد وسیعی اتفاق بیفتد، در نهایت منجر به بریده شدن نان ده ها هزار ساحلنشینی میشود که از طریق دریا ارتزاق میکنند. بر این اساس است که باید صید و صیادی به سمت پروش آبزیان برود. این هدف که روزی برسد که هیچ صیدی در دریا اتفاق نیفتد، بلکه ماهی در دریا پرورش داده شده و مورد استفاده قرار گیرد، باید دنبال شود. افزایش تعداد شناورهای صیادی خطری بزرگ برای محیط زیست ایران و معیشت صیادان است.
صید شبانه کشتیهای چینی در خلیج فارس دلنگرانی این روزهای صیادان جنوب است. از آنجا که این کشتیها اکوفایندر (ماهییاب) دارند، شبانه گلههای ماهی را شناسایی کرده و این گلهها را شکار میکنند. ارزش محمولهای که در یک شب شکار میشود، گاه به اندازه قیمت خود کشتیهاست. درحالحاضر از ۹۱ کشتی چینی که فعالیت صید و صیادی در ایران را به نزدیک دو دهه عقبتر بازگرداندهاند، هنوز ۱۷ کشتی باقی مانده است که همچنان ذخایر آبهای جنوب را قلعوقمع کند. صید ترال، هست و نیست کف دریا را جارو میکند. شیوه صیادی این کشتیها در دهه ۷۰ در ایران رایج بود و سازمان شیلات با صرف پول و خرید کشتیهای صید ترال آنها را از دریا جمع کرد اما در کمال تعجب، در دولت یازدهم به بهانه استفاده از ذخایر میکتوفیده مشترک بین ایران و عمان دوباره این شیوه بازیابی میشود. درباره ماهیت صاحبان کشتیهای چینی حرفوحدیث زیاد است اما کسی نمیداند کشتیهای باقیمانده متعلق به کیست. بههمیندلیل معینالدین سعیدی، نماینده چابهار، نیکشهر، قصرقند و دشتیاری مجلس، خواستار شفافسازی شیلات در این زمینه میشود. شگفت آنکه ناظر این کشتیها هم به گفته سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس از صاحب کشتی حقوق دریافت میکند. بهاینترتیب آیا میتوان نسبت به اعمال دقیق قانون در این کشتیها امیدوار بود؟
داستان کشتیهای چینی و فعالیت آنها در آبهای جنوب ایران پایانی ندارد. شیلات اصرار دارد که از ذخایر آبهای جنوب استفاده کند و این اصرار کار دست صیادان محلی داده است. با گذشت دو سال از انتشار نخستین خبرها درباره فعالیتهای مخرب کشتیهای چینی هنوز هم صیادان جنوب نگران فعالیت مخفیانه و غیرقانونی این کشتیها و صید مخرب آنها هستند. خلیلالله درخشان، عضو شورای مرکزی خانه کشاورز از صید شبانه کشتیهای چینی خبر میدهد. او میگوید: طبق قانون کشتیهای چینی باید در عمق ۲۰۰ متری از ساحل از منبع میکتوفیده مشترک بین استانهای سیستانوبلوچستان و هرمزگان با کشور عمان صید کنند. شیلات به بهانه اینکه این منبع ذخیره، مشترک است و برای تولید پودر ماهی به آن نیاز داریم، برای کشتیهای چینی مجوز صادر کرده است اما این کشتیها قوانین را درست اجرا نمیکنند. عضو شورای مرکزی خانه کشاورز یادآور میشود: ۸۰درصد صید کشتیهای چینی باید میکتوفیده و میگوی شیشهای باشد و ۲۰درصد صید ضمنی شامل ماهیهای خوراکی در تور این شناورها قابل پذیرش است. درحالیکه نسبت صید کشتیهای چینی دقیقا برعکس است. به گفته او این روزها فصل صید میشماهی است. این ماهی یک کیسه بادی در داخل بدن دارد که خیلی گرانقیمت است و کیلویی ۴۰ تا ۵۰ میلیون تومان فروش میرود. با این کیسه نخ پزشکی درست میکنند و به گفته صیادان محلی با کشتیهای چینی این روزها گلههای میشماهی نصیب چینیها میشود. درخشان ادامه میدهد: ازآنجاکه این کشتیها اکوفایندر (ماهییاب) دارند، متوجه میشوند که گلهها در کجا هستند و در شبها اقدام به صید میکنند. یکی از این کشتیها در یک شب ۹۰ میلیارد تومان میشماهی صید کرده که به اندازه قیمت این کشتی است. کشتیهای چینی اغلب کهنه هستند و کشتی نو در کلاس ترال اگر چینی باشد سه میلیون دلار و کشتیهای اروپایی پنج میلیون دلار قیمت دارند.
بازگشت به شیوه صید دهه ۷۰
به گفته عضو شورای مرکزی خانه کشاورز از قدیم یکسری کشتی کفروب در ایران داشتیم که مربوط به شرکت صنعتی ایران بوده است. شرکت صدرا و شیلات بعد از انقلاب صد تا ۱۲۰کشتی از آلمان به کشور وارد میکنند و آن را برای صید در استانهای جنوبی توزیع میکنند. در دهه ۷۰، بهدلیل اثرات مخرب صید ترال، مجوز ۸۰تا ۹۰ کشتی صید ترال خریداری میشود اما دوباره در دولت اخیر به بهانه صید فانوسماهیان به این نوع صید مجوز دادند. او تاکید میکند: کشتی وقتی کف را میروبد، در داخل تور نهنگ، دلفین، لاکپشت و... هم یافت میشود. مرجانها نابود میشوند و محل تخمگذاری ماهیها تخریب میشود. تنها راه نجات منابع آبی جنوب کشور خریداری مجوز کشتیهای صید ترال یا تغییر شیوه صید آنها به لانگلاین است.
ازدسترفتن اشتغال ۱۵۰۰ نفر با فعالیت کشتیهای چینی
یک کشتی ۴۰۰ تنی در یک هفته به اندازه ۵۰ تا لنج صید میکند. هر لنج برای ۳۰ نفر اشتغال ایجاد میکند. با فعالیت کشتیهای چینی نان هزار و پانصد نفر آجر میشود. یک کشتی که ۴۰۰ تا ۵۰۰ تن ظرفیت دارد، فقط برای ۱۵ نفر اشتغال ایجاد میکند. تا پیش از کرونا تمام پرسنلی که روی کشتیها کار میکردند، چینی، اندونزیایی و سریلانکایی بودند، درحالحاضر بهخاطر کرونا پرسنل کشتی ایرانی شدهاند. ولی بازرسی که شیلات بالای سر کشتی برای کنترل عملکردش میگذارد تا کشتی به آبهای ساحلی نیاید، حقوقش را از صاحب کشتی میگیرد. به بهانههای مختلف «جیپیاس» (موقعیتیاب) کشتی را خاموش میکنند. شبها وقتی میفهمند که گلههای ماهی در سواحل ایران است، آخرهای شب میآیند و گلهها را صید میکنند.
عضو شورای مرکزی خانه کشاورز تخریب زیستگاه و صید ماهیهای کوچک بهعنوان بخشی از زنجیره غذایی دریا را عاملی برای کوچ گلههای ماهی معرفی میکند. او در ادامه از کوچ پرمخاطره صیادان ایرانی هم خبر میدهد. به گفته درخشان در آبهای جنوب یا با قایقهای کوچک یا لنج صید انجام میشود. لنجها به دو دسته تقسیم میشوند، انواعی که با یخ به دریا میروند، حداکثر تا ۱۲ مایلی ساحل برای صید میروند اما آنهایی که سیستم برودتی دارند، به اقیانوسها سفر میکنند و درگیر دزدان سومالی میشوند. دولت برای این دسته از صیادان نتوانست کاری انجام دهد تا اینکه خود صیادان با دزدان سومالی وارد مذاکره شدند. بهازای هر لنج ۱۰ هزار دلار میدهند و اجازه میگیرند که در مدت مشخص در آبهای این کشور صید کنند و از آفریقا برای ایران صید میآورند.
شیلات مجوز صیادان آبهای دور را محدود کرده است؛ درحالیکه این صید ربطی به آبهای ما ندارد. در عوض کشتیهای صیادی چینی که قراردادهایی با شرکتهای داخلی ما دارند، اجازه فعالیت پیدا میکنند. با فعالیت این کشتیها، حجم ذخایر آبزیان بهشدت کم شده و زیستگاه طبیعی ماهیان دچار مشکل شده است.
اگر چه عده ای میگویند کشتیها چینی نیستند و شرکتها ایرانی هستند اما گزارشهای متقنی وجود دارد که شرکتهایی تشکیل شده اند با مشارکت ۴۹ درصد چینیها و ۵۱درصد از افرادی که نمیدانم اصطلاح ژن خوب برایشان به کار ببریم یا نه. این کشتیها براساس دستورالعملهای خود باید حداکثر تا ۱۲مایلی آبهای ساحلی جلو بیایند اما حتی تا هشت مایلی هم پیشروی میکنند. متاسفانه اتفاقی که میافتد، این کشتیها رادارهای ردیابی را موقع شب خاموش میکنند و از این طریق وارد محدودههای آبهای ساحلی میشوند و تمام ذخایر آبزیان ما را دچار مشکل میکنند. بههمیندلیل صیادان بهشدت دچار مشکل هستند. شیلات در پاسخ به پیگیریهای مجلس اعلام کرده است که نمیگذارند کشتیهای چینی جیپیاسهای خود را خاموش کنند؛ اما عملا چندینبار است که این اتفاق افتاده و بهتازگی با دستور دادستان کنارک و سپاه جلوی دو فروند از این کشتیها در شش مایلی آبهای چابهار گرفته شده است.
راهکار شیلات برای مقابله با تخلفات کشتیهای چینی شائبهبرانگیز و مبهم است. شیلات اعلام کرده است که در این کشتیها ناظر مقیم دارد اما حقوق ناظر مقیم را مسئول شناور تامین میکند. در چنین شرایطی چطور ناظر میتواند مانع چنین مفسدهای بشود. نکته دوم اینکه وقتی مقام قضائی جلوی کشتیهای چینی را میگیرد، براساس دستورالعملهای شیلات فقط یک ماه جلوی فعالیت کشتیهای توقیفشده گرفته میشود و بعد از یک ماه باز با همان سبکوسیاق و با شدت بیشتر به صید ترال ادامه میدهند و عملا این روند منجر به زیان صیادان و جامعه محلی خواهد بود. عجیبتر اینکه جامعه صیادی ۲۵هزار نفر هستند. شیلات باید به اینها مجوز صید بدهد تا بتوانند بهصورت قانونی سوخت تهیه کرده و صید کنند، اما شیلات هرگز زیر بار مجوزدادن به این افراد نمیرود؛ زیرا معتقد است ذخایر آبزیان کشور را از بین میبرند اما آنجایی که صید ترال میآید و آش را با جاش میبرد، هیچ اشکالی از نظر دوستان وجود ندارد و حتی در این شیوه صید از سوخت یارانهای هم استفاده میکند. درحالحاضر اگرچه تعداد کشتیهای چینی در آبهای جنوب کاهش یافته اما همچنان ۱۷ کشتی چینی فعال هستند که ۱۰تا از این کشتیها در آبهای چابهار و کنارک فعالیت میکنند. اطلاعی درباره مالکیت این ۱۷ کشتی در دست نیست. شیلات در این زمینه باید شفاف سازی کند و پاسخگو باشد.