کیاست – زهرا الماس - تمام کشورهای دنیا برای خود روستاها و دهکده‌های کوچک و بزرگی دارند که زندگی سنتی و بومی در آنها در جریان است. آدم‌های ساده با زندگی‌های بی‌آلایش. گرچه بسیاری از روستاها از نظر اقتصادی نسبت به شهرها ضعیف هستند اما همیشه گزینه خوبی برای دوری از شهر و چند روزی تعطیلات آرام به حساب می‌آیند.
تاریخ شکل‌گیری روستا در ایران، متجاوز از قدمت تاریخ مدون این کشور است. ایجاد روستا در ایران به 9000 سال قبل از میلاد مسیح میرسد. عده‌ای از جغرافیدانان و جامعه شناسان روستایی بر این باورند که روستاهای اولیه از اسکان یافتن گروه‌های کم انسانی که پیش از آن به شیوه گردآوری و شکار امرار معاش می‌کردند، شکل گرفته است. اولین روستاها در ایران به حدود ۱۰ قرن قبل از میلاد در دامنه‌های زاگرس و نواحی شمال خوزستان بازمی‌گردد. با شکل‌گیری روستاها در مناطق دیگر ایران، این روستاها تحولات اجتماعی، اقتصادی و معیشتی خود را آغاز کردند. اما به دلیل عدم ارتباط بین نواحی مختلف روستایی، این تحولات روند کندی داشته‌اند.
روستا از دیرباز به عنوان یک جامعه، اساس زندگی اجتماعی ایرانیان را تشکیل می‌داده است، اما با گذشت زمان سهم جمعيت روستايي در کل جمعيت ايران رو به کاهش نهاده و بسياري از روستاهاي کشور خالي از سکنه شده‌اند. آمارهاي مهاجرتي در ايران نيز گوياي مهاجرت شديد جمعيت از روستاها به شهرهاي کشور طي نيم قرن گذشته است.
مهاجرت پدیده پیچیده‌ای است که با زمان، فرهنگ و شرایط اقتصادی در ارتباط است. مهاجرت به عنوان یک نوع تطبیق و سازگاری اجتماعی در پاسخ به نیازهای، اقتصادی، اجتماعی و تحولات فرهنگی که از جریان تغییرات جمعیتی ناشی می‌شود و در سطح محلی، ملی و یا بین‌المللی پدید می‌آید. مساله مهاجرت به صورت مهاجرت از روستا به شهر، از شهر به روستا، از روستا به روستا، از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ در جامعه اتفاق می‌افتد. مهاجرت یکی از ابعاد مهم فرایند توسعه اقتصادی - اجتماعی به حساب می‌آید. مهاجرت از مناطق روستایی به سوی شهرها در اغلب کشورها مشاهده می‌شود اما شیوه آن در کشورهای در حال توسعه با کشورهای پیشرفته تفاوت دارد. در حال حاضر آنچه برای جامعه مساله است سطح مهاجرت از روستا به شهرها است.
بررسی‌های جامعه‌شناسان نشان می‌دهد که علت‌های مختلف مهاجرت روستا - شهر در چهار علت، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، جمعیت شناسی و طبیعی – کشاورزی خلاصه می‌شود که از موارد دلیل اقتصادی بیشترین فراوانی را از آن خود کرده که بیش از 50 درصد دلایل مهاجرت روستا - شهر را تبیین می‌کند. در بین عوامل اقتصادی، کمبود تسهیلات در روستا و بیکاری از بقیه مهم‌ترند. می‌توان گفت که با ارایه امکانات و تسهیلات مورد نیاز برای روستاها به خصوص با در نظر گرفتن انتظارات نسل جوان و ایجاد اشتغال در روستاها می‌توان از هجوم بی‌رویه این مهاجران به شهرها جلوگیری کرد. وجود نرخ بالای مهاجرت از روستا به شهر به دلیل بیکاری بالا؛ طبق این مدل، مهاجرت از روستا به شهر تابعی از اختلاف دستمزدهای انتظاری شهر و روستا است. دستمزدهای انتظاری از لحاظ سیاسی حداقل دستمزد در شهر، زمانی که احتمال به دست آوردن شغل در شهر وجود داشته باشد به وقوع خواهد پیوست.
براساس اظهارات معاون عمران روستایی بنیاد مسکن آمار دقیق و واقعی از روستاهای خالی از سکنه در کشور نداریم، اما مطابق سرشماری سال ۹۵، تعداد ۳۰ هزار روستا، آبادی یا سکونتگاه موقت که به لحاظ اجرای پروژه‌ای شکل گرفته است، در کشور خالی از سکنه است، که این یعنی ۳۰ هزار منبع مولد پویا از چرخه اقتصاد کشور حذف شده و هزاران نفر نیروی کار و تولید راهی شهر‌هایی شده‌اند که بدون شک برای همه شان در این شهرها فرش قرمز پهن نشده است.
محمدرضا شاملو گفته حدود ۲۲ میلیون نفر در روستاها ساکن هستند که مطابق سرشماری سال گذشته حدود ۲ درصد از این جمعیت روستایی کاهش یافته که تبدیل روستا به شهر و بخشی نیز مهاجرت از روستا به شهر عامل این کاهش جمعیت است.
پس از انقلاب اسلامی تحول زیادی در عرصه‌های روستایی صورت گرفته است. روستاها از خدمات و امکانات گسترده و متعددی برخوردار شده‌اند. دسترسی به نواحی روستایی و برای روستاییان به شکل شایسته‌ای فراهم شده و این ارتباطات نه‌تنها به صورت فیزیکی متحول شده، بلکه در فضای مجازی نیز چشمگیر بوده و شاید بتوان گفت در اکثر روستاهای ایران خدمات دنیای مجازی برقرار است. حتی بسیاری از دهیاری‌ها و روستاها دارای کانال‌های متعدد برای اطلاع‌رسانی خدمات در فضای مجازی شده‌اند. همه اینها بیانگر تحول عظیم در عرصه روستایی است. با این‌حال این پرسش اساسی مطرح است که با همه تحولات ذکر شده، چرا همچنان روستاها توسعه‌یافته نیستند و از مهاجرت روستاییان به شهرها کاسته نشده است؟ چرا همچنان روستاییان مشکلات دارند و برای رفع مشکلات، مهاجرت به شهرها را مدنظر قرار می‌دهند؟ روستاهای ایران چالش‌های متعددی دارند و غالب این چالش‌ها در حوزه کلان و سیاست‌گذاری است و توجه عمیق و کارشناسانه را می‌طلبد.
شکل غالب مهاجرت در اکثر کشورهای جهان سوم از جمله ایران، حرکت یک‌سویه و عموما بدون بازگشت روستاییان به شهرها است، اما طی دهه اخیر به نظر میرسد در نواحی روستایی کشور الگوی دیگری از مهاجرت تحت عنوان مهاجرت معکوس شکل گرفته، البته از نوع نگاه منطقه‌ای، محلی و یا ویلاسازی در برخی روستاهای خوش آب و هوا است. از آنجا که هرگونه سیاست‌گذاری و آینده‌نگری در نواحی روستایی با ساختار جمعیت به طور مستقیم و غیر مستقیم ارتباط پیدا می‌کند، شناخت مقصد مهاجران در مهاجرت معکوس و تحلیل الگوهای جابه‌جایی جمعیت و عوامل موثر بر آن اهمیت به‌سزایی دارد.
هنوز در کشور ما مهاجرت معکوس به خوبی جا نیفتاده است و سیر مهاجرت هنوز هم از روستاها به شهرهاست. مهاجرت معکوس در ایران بیشتر به بازگشت مردم از شهرهای بزرگ به شهرهای کوچک و یا از شهرها به مناطق روستایی مربوط می‌شود. در حالی که در سطح بین‌المللی بازگشت مهاجران از کشور مقصد به موطن اصلی خودشان یعنی کشور مهاجر، را مهاجرت معکوس می‌گویند.
به هرحال امروزه ایران از جمله کشورهایی است که با سیر روز افزون مهاجرت روستانشینان به شهرها مواجه است و با مشکلات و پیامدهای ناشی از این مهاجرت، دست و پنجه نرم می‌کند. این مهاجران هم در مبدا و هم در مقصد، مسایل و مشکلات متعددی مانند بروز نابسامانی‌های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهری، بیکاری و کم‌کاری، کمبود فضای زیستی و آموزشی، آلودگی هوا و محیط زیست، سالخوردگی و زنانه شدن نیروی کار کشاورزی، تخلیه روستاها و غیره را به وجود آورده است. در همین راستا با هادی زمانی جامعه شناس و استاد دانشگاه و جواد شمس جامعه شناس، محقق و نویسنده گفتگویی داشته‌ایم در ادامه می‌خوانید؛
مهاجرت از روستاها به شهرها تحت چه شرایطی صورت می‌گیرد؟ از عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت روستاییان به شهرها در ایران چیست؟
زمانی: مهاجرت معمولا به دلایل اقتصادی مانند کمبود شغل، فقر و بیکاری در جامعه مبدا و یا پدیدار شدن رفاه و ثروت اقتصادی در جامعه مقصد اتفاق می‌افتد اما علاوه بر این مهاجرت می‌تواند به دلایل سیاسی مانند ناامنی و انقلاب‌ها و یا به دلایل اجتماعی مانند از دست دادن مالکیت زمین و یا نزاع‌های محلی و یا حوادث طبیعی شدت بگیرد.
می‌دانید که تمام انسان‌ها برای رفع نیازهای خود تلاش می‌کنند اما طی بی‌توجهی به روستاها مهاجرت بی‌رویه ساکنان این منطقه به شهرها را رقم می‌زند اما ارایه خدمات گوناگون چشم‌انداز بهتری را ترسیم می‌کند. چنانچه حداقل نیازهای اولیه مردم روستاها تامین گردد هیچ وقت فردی سرزمین پدری و اجداد خودش را برای امرا معاش و یافتن شغل ترک نخواهد کرد مگر اینکه انسانی بلندپرواز و روشنفکر باشد که برای پیشرفت و خدمت به کشور بخواهد تحصیلات در مقاطع بالا را ادامه دهد.
جامعه روستایی همواره نمادی از پویایی و تولید بوده که با بی‌توجهی به این شاخص عملا توجه به نظام‌های شهر مدار و مصرف‌گرا بیشتر شده، رویکردی که حاصل آن خالی از سکنه شدن بسیاری از روستاهای کشور شده است. افزایش روستاهای خالی از سکنه و ترک روستا به مقصد شهر علاوه بر اینکه الگوی جمعیتی را تغییر می‌دهد در واقع به این معناست که هر آنچه از جمعیت روستایی کاسته می‌شود از تعداد افراد مولد و تامین کننده امنیت غذایی جامعه کاسته شده و در حاشیه شهرها به جمع جمعیت مصرف کننده اضافه شده است.
متاسفانه مدت‌ها است که کشور ما با مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی عدیده‌ای روبه‌رو شده، جامعه روستایی وضع مطلوبی ندارد باید شرایطی را فراهم کنیم که افراد در روستاها بمانند و در رشد و توسعه آن تلاش کنند و کمتر به جامعه شهری مهاجرت کنند و باید جریان‌سازی اقتصادی را برای اشتغالزایی در روستاها ایجاد کنیم با پشت میزنشینی نمی‌توانیم این نظام را برای روستاییان تعریف کنیم.
نظام‌های مشاوره‌ای در کشور نمی‌تواند کمکی به توسعه روستاها کند و باید زمینه‌ای را فراهم آوریم که تولید فکر صورت بگیرد. هنگامی که صحبت از اقتصاد مقاومتی می‌شود اما حتی مطالعه ساده و مقاله‌ای در این خصوص توسط مدیران سازمان‌ها ارایه نمی‌گردد چگونه چنین طرحی می‌تواند در روستاها نماد داشته باشد.
شمس: مهاجرت به معنای جابه جایی مردم از مکانی به مکان دیگر برای کار و زندگی است و افراد به طور معمول به‌دلیل دور شدن از شرایط و عوامل نامساعدی همچون فقر، کمبود غذا، بلایای طبیعی، جنگ، بیکاری و کمبود امنیت به این امر مبادرت می‌ورزند. در این میان شرایط و عوامل مساعد جذب کننده مقصد مهاجرت همچون امکانات بهداشتی استاندارد، آموزش مناسب، درآمد بیشتر و مسکن بهتر در شکل‌گیری این امر تاثیر می‌گذارد.
افزایش سطح رفاه روستاییان نقش مهمی در کاهش مهاجرت به شهرها دارد و قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایی که در روستا و روستایی وجود دارد سرمایه ارزشمندی در دست مدیران و مسوولان است تا با بهره‌گیری از این سرمایه عظیم و ارزشمند از آن در جهت توسعه و آبادانی روستاها و افزایش جمعیت روستایی و تامین امنیت غذایی کشور و سربلندی و عزت جامعه روستایی بهره گیرند.
سال‌ها است که بخش زیادی از تلاش مسوولان و دولتمردان بر تدوین و اجرای سیاست‌های توسعه‌ای در شهرستان‌ها و روستاها معطوف شده است. در یک دهه اخیر نیز شاهد توسعه بسیاری از شهرستان‌های کشور بودیم اما هنوز تا توقف مهاجرت و ایجاد شرایط توسعه پایدار در شهرهای بزرگ و کوچک فاصله بسیاری باقی است.
اجرای طرحهای اقتصاد مقاومتی تاکنون توانسته در ایجاد اشتغال، رونق تولید و پیشرفت روستاها نقش داشته باشد؟
زمانی: هم اکنون در کشورهای توسعه یافته دنیا سبک مدیریت ناب در حال اجراست که در آن مدیریت اساس کار بر مبنای مبارزه با هدررفت‌ها و ارزش‌آفرینی بنا شده، دو اصلی که رهبر انقلاب در مبحث اقتصاد مقاومتی تاکید کرده‌اند اما متاسفانه حتی سمینار ساده‌ای در خصوص مدیریت ناب در ایران تاکنون برگزار نشده است. اقتصاد مقاومتی این نیست که مدیری را انتخاب در سازمانی یا ارگانی منتخب کنیم که همانند اوایل انقلاب نان خشک بخورد و با وسایل عمومی رفت و آمد کند البته این موارد شرط است اما اصل نیست اقتصاد مقاومتی یعنی مدیری که اقدام، عمل و تخصص داشته باشد و شرایط و نیازهای جامعه و مردم را بشناسد و نسبت به کشور متعهد بوده و از تمام ظرفیت‌های انسانی، جغرافیایی، منطقه‌ای و مادی برای توسعه و حرکت روبه رشد کشور، شهرها و روستاها استفاده کند. اما کشورمان چنین مدیرانی ندارد و اگر هم دارد متاسفانه هیچ‌گونه مسوولیتی ندارند. بخش عمده‌ای از مدیران ارشد کشور ما افراد بی‌سواد هستند که براساس ضد و بند سیاسی پست گرفته‌اند و مهارت‌های ارتباطی، فنی و مدیریتی را آموزش ندیده‌اند.
به دور از بخشی‌نگری با شکل‌گیری مدیریت واحد روستا در سطح ملی که این مدیریت به عنوان یک وزارت یا شورای عالی برنامه‌ریز و سیاست‌گذار در همه زمینه‌ها اعم از اقتصادی، عمرانی، اجتماعی و سیاسی به صورت جامع و کامل نقاط روستایی با یک افق بلندمدت راهبردی ضروریست.
توسعه صنایع تبدیلی به لحاظ استفاده هرچه بیشتر از محصولات و تولیدات جامعه روستایی، توجه به مسکن معیشت محور، تسهیل در انجام پاره‌ای از ضوابط بهداشتی و محیطی، روان‌سازی قسمی از ضوابط و مقررات زیستی می‌تواند قسمی از مواردی که باعث اجرایی شدن اقتصاد مقاومتی در جامعه روستایی می‌شود را مورد توجه قرار دهد. با نگاه توسعه پایدار همه جانبه چه در ابعاد اقتصادی یا سیاسی می‌توانیم در یک افق میان‌مدت با تعریف بازارهای محلی و برندسازی‌های قابل قبول بیرونی از جامعه روستایی به عنوان یک جامعه مولد، درون‌زا و خودجوش به بهترین شیوه به همراه استفاده از نیروی انسانی توانمند استفاده بهینه انجام داد.
شمس: با بازگشت روستاییان از شهرها به روستاها جمعیت روستایی افزایش خواهد یافت و حجم تولیدات روستایی نیز بیشتر خواهد شد و این گامی مهم در تحقق اقتصاد مقاومتی است. هزینه ایجاد شغل و کارآفرینی در روستاها به مراتب کمتر از شهر است و تنها راهکار جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها توجه هرچه بیشتر دولت به زیرساخت‌های روستایی و افزایش اشتغال در روستاها است. در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی، تشکیل و حمایت از صندوق‌های تعاون روستایی می‌تواند علاوه بر ایجاد اشتغال، افزایش تولید داخلی و ممانعت از رشد مهاجرت از روستا به شهرها، نقش عمده‌ای در استقلال کشور عدم وابستگی به خارج از کشور داشته باشد.
دسترس مناطق روستایی به اینترنت پرسرعت، افزایش کیفیت بهداشت و درمان مناطق شهری و روستایی، برقراری دسترسی به آب بهداشتی، ایجاد ظرفیت اقتصادی در جوامع محلی، رشد مشاغل خانگی مانند پرورش گل و گیاه یا قارچ از دیگر برنامه‌های اجرایی اقتصاد مقاومتی در مناطق روستایی برای تشویق مردم به بازگشت به زادگاه بوده است.
ترویج صنایع کوچک، بوم‌گردی و توسعه صنعت گردشگری در روستاها تا چه میزانی می‌تواند در اشتغالزایی مردم آن منطقه‌ها اثرگذار است؟
زمانی: با نبود مدیریت و عدم شناخت ظرفیت‌های منطقه‌ای و محلی هنگامی که بخش عمده‌ای از منابع ما در صنایعی تلف می‌شود که پیش از اینکه تولید، اشتغال و سودآوری داشته باشد آلودگی محیط زیست و نابودی منابع آبی و طبیعی را به همراه دارد دچار خسارت‌های جبران ناپذیری خواهیم شد. وقتی امکانات حداقلی 50 سال پیش روستاییان (منابع آبی، زراعی، مراتع) را از روستاها گرفته‌ایم و اراضی کشاورزان را خرد و تقسیم کرده‌ایم دیگر آبیاری زمین‌ها با نبود سود و رفع امرار معاش معنایی ندارد. اگر مدیران خردمندی نباشند که به صورت میدانی، علم و همت در عرصه‌ها حاضر شوند و فضای بومی برای تولید و اشتغال ایجاد کنند همچنان روزبه روز مهاجرت‌ها از روستاها به شهرها افزایش خواهد یافت.
برای نمونه هنگامی که فردی برای ایجاد اشتغال و کارآفرینی تصمیم به احداث کارخانه‌ای در روستایی را می‌گیرد اما بخشدار آن روستا را نمی‌تواند ملاقات کند و نماینده مجلس آنقدر سیاسی است که وقتی فرد کارآفرین به سراغ آن می‌رود می‌گوید اجرای آن کار چه سودی برای بنده دارد آیا فکر نمی‌کنید که این مساله بیشتر از شعار نیست.
معمولا زمانی که نرخ مهاجرت در جامعه مقصد بالا می‌رود و ساختارهای اقتصادی و شهری جامعه مقصد ضعیف باشد مهاجران در چنین جامعه‌ای جذب نمی‌شوند و به صورت حاشیه‌ای جذب جامعه مقصد می‌شوند. در چنین وضعیتی مهاجران با استقرار در حاشیه شهرها، از منزلت اقتصادی و اجتماعی بالایی برخوردار نیستند و نمی‌توانند در این جامعه ادغام شوند و در برابر آسیب‌های اجتماعی شکننده‌تر هستند.
باید نگاه و نگرش مدیران نسبت به جامعه تغییر یابد تا زمانی که دیدگاه جامعه‌نگرانه، ملی و منطقه‌ای به اشتغال و توسعه نداشته باشیم فقط ویرانی به بار می‌آوریم.
هنگامی که نگاه جامعه‌نگر و سیستمی به ایران نداشته باشیم و در اصفهان صنایع آب‌بر و در یزد با احداث فولاد و کاشی منابع آبی استان اصفهان را منتقل کنیم و با 16 لیتر آب خیار درختی تولید کنیم در توسعه و آبادی کشور و روستاها هیچ‌گونه اقدامی نکرده‌ایم بلکه آنها را به ورطه نابودی کشانده‌ایم.
با وجود ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و خدماتی ضعیف شهری و افزایش رشد مهاجرت روستاییان به شهرها و نبود برنامه‌ریزی اجتماعی و اقتصادی برای جذب این مهاجران در ساختار جامعه شهری، این مهاجران به‌صورت نیروی کار ارزان و آسیب‌پذیر در برابر آسیب‌های اجتماعی و با فقر مزمن همچنان در حاشیه جامعه شهری به شکل ناقص جذب می‌شوند. باید برای توانمندسازی و عزت دادن به جامعه روستایی و برای محافظت از جمعیت روستایی از آسیب‌های اجتماعی جامعه شهری، زمینه توسعه پایدار جوامع روستایی را فراهم کرد تا روستایی بتواند در زادگاه خویش زندگی آبرومندانه داشته باشد.
شمس: توسعه صنایع دستی یکی از مهمترین مباحث در اقتصاد خانوارها است که با رویکرد اقتصاد مقاومتی نیز کاملا سازگار بوده علاوه بر احیاء سنت گذشتگان باعث کسب درآمدی قابل توجه برای اعضای خانواده‌ها در روستاها خواهد بود. اجرای طرحهای صنایع ریسندگی و بافندگی، حصیر بافی، پرورش مرغ بومی و محلی، طرحهای دامداری و دامپروری، زنبورعسل، اجرای طرح‌ها مختلف کشاورزی و کشت گیاهان دارویی از جمله طرحهای است که می‌تواند زمینه ساز تحولی برزگ در روستاها باشد.
آیا مهاجرت معکوس از شهرها در توسعه و آبادانی روستاها تاثیرگذار خواهد بود و این نوع مهاجرت در گرو اجرای کدام اقدامات عملی است؟
زمانی: ایجاد فرصت‌های شغلی در مناطق روستایی از طریق زیرساخت‌های لازم در زمینه صنعت گردشگری راهکاری برای توسعه پایدار و جلوگیری از مهاجرت روستایی است که متاسفانه تاکنون در این زمینه قدم‌های موثری برداشته نشده است. اگر مشاغل اقتصادی در روستاها پیشرفت کند باعث جلوگیری از مهاجرت‌های بی‌رویه به شهرها و حتی مهاجرت معکوس می‌شود. البته به شرطی که فقط نگاه محلی نداشته باشیم باید برای توسعه روستاها ابتدا کشور را توسعه دهیم و باید ایران واحد را ببینیم در ایران واحد مشخص خواهد شد که صنعت نباید در اصفهان، یزد، تهران و شیراز گسترش یابد بلکه در آب‌های آزاد بوشهر و بندرعباس رشد پیدا کند با نگاه صحیح می‌توانیم شاهد مهاجرت معکوس در روستاها هم باشیم و دیگر با کمبود منابع آبی مواجه نخواهیم شد.
توانمندسازی جوامع محلی نقش موثری را در راستای توسعه مناطق روستایی از لحاظ اقتصادی و اجتماعی می‌تواند ایفا کند و یکی از مهمترین و اساسی‌ترین راه‌حل‌ها برای غلبه بر معضلات مناطق روستایی محسوب می‌شود در نتیجه توانمندسازی جوامع محلی و توسعه اشتغال در سطح روستاها امری ضروری است.
شمس: یکی از مهمرین عواملی که می‌تواند در توسعه مباحث کلی در روستاها نقش چشمگیری داشته باشد بحث توسعه اقتصادی ساکنین روستایی است که علاوه بر درآمدزایی فردی باعث توسعه سریع اشتغالزایی و درآمدی در روستاها خواهد شد. توسعه مشاغل اقتصادی در روستاها می‌تواند نقش بسزایی در جلوگیری از مهاجرت‌های بی‌رویه به شهر ایجاد کند و حتی در پاره‌ای نیز می‌تواند زمینه‌ساز مهاجرت معکوس در روستاها باشد. فراهم کردن زمینه‌های تولیدی و درآمدی در ایجاد مشاغل مختلف در روستاها می‌تواند باعث تغییر سبک زندگی از مصرف کننده به تولید کننده و زمینه‌ای برای مهاجرت به روستاها شود.
آمارها از مهاجرت معکوس به شهرها و روستاها خبر می‌دهند. به نظر میرسد توسعه زیرساخت‌های روستایی و شهری نقش عمده‌ای در بازگشت مهاجران داشته باشد اما اجرای طرحهای اشتغالزایی در روستاها و صدور مجوز برای تغییر کاربری اراضی کشاورزی برای ساخت مسکن جوانان، بیشترین علت رشد روند مهاجرت معکوس در برخی مناطق مانند استان‌های شمالی کشورمان بوده است.
از سوی دیگر شرایط سخت درآمدی برخی از خانواده در شهر باعث شده که عده‌ای از روستاییان شهرنشین به روستاها برگردند و دوباره روستای چندین و چندساله خویش را آباد کنند و به مشاغل مختلف روی بیاورند که اصلی‌ترین این مشاغل همان دامداری و کشاورزی است. توسعه زیرساخت‌های شهری، حل معضل اشتغال در استان‌های مرزی، ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی، تجهیز مراکز استان‌ها و حتی شهرهای کوچک به سالن‌های ورزشی، سینما و تاتر نه تنها از مهاجرت خواهد کاست بلکه باعث افزایش مهاجرت معکوس خواهد شد.
کلام آخر:
زمانی: روستاها بخشی از کشور است، اگر بخواهیم روستاها آباد شوند در مرحله نخست باید کشورمان را توسعه دهیم. در حال حاضر روستاهای ما دچار بحران نیستند بلکه شهرها هم با مهاجرت بخش عمده‌ای از نیروهای خلاق، توانا و تحصیلکرده که موتور محرک جامعه و ایران هستند روبه‌رو است و بسیاری نخبه‌های با وعده‌های کشورهای اروپایی و آمریکایی از مملکت می‌روند چنانچه در صدد رونق روستاها و شهرهای ایران هستیم باید نگاه جامعه‌نگر به تمام مسایل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی داشته باشیم زیرا دیدگاه مقطعی و محلی هیچ‌گونه کمکی به آبادانی سرزمین ما نخواهد کرد. باید با مشارکت روستاییان یک تحرک واقعی در جهت بسترسازی برای مشاغل جدید در روستاها ایجاد کنیم و بدانیم که مشارکت روستاییان در امور اقتصادی و توسعه روستاها امری کاملا ضروری است و جذب سرمایه‌گذار، مشارکت در انجام طرحهای تولیدی، خانه‌های بوم‌گردی، خدمات گردشگری و هر طرحی که منجر به فعالیت اقتصادی در روستا بشود، به عنوان مشاغل نوین باید مورد توجه روستاییان و دست‌اندرکاران توسعه روستایی قرار بگیرد.
شمس: دستیابی به توسعه پایدار و به‌تبع آن توسعه پایدار روستایی، یکی از اهداف اساسی در تمامی کشورهاست که مستلزم برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و مدیریت دقیق و کارآمد است. دست‌یافتن به توسعه‌ای باثبات و متوازن که بتواند نیازهای جامعه محلی و روستانشینان را برآورده سازد و موجب رضایتمندی و رفاه عمومی شود، نیازمند داشتن برنامه‌ای منطقه‌ای و مشارکتی است.
برنامه‌ریزی توسعه روستایی جزیی از برنامه‌های توسعه هر کشور محسوب می‌شود و بی‌شک یکی از وظایف برنامه‌ریزان روستایی، یافتن راه‌حل جهت عمران و توسعه نواحی روستایی است. توزیع متعادل امکانات و خدمات‌رسانی بهینه به سکونتگاه‌های روستایی، عامل مهمی در توسعه، عمران و آبادانی روستاهاست، توزیع عادلانه امکانات و ثمرات رونق در میان اکثریت جمعیت، از خصیصه‌های مهم اقتصادی سالم و پویاست.
همچنین اگر آشنایی با فرهنگ شهر میزبان برای فرد مهاجر وجود نداشته باشد، این امر موجب شوک فرهنگی می‌شود و این شوک ابتدا به خود فرد آسیب می‌زند و تعادل زندگی آن مهاجر را تغییر می‌دهد و بعد به جامعه آسیب خواهد زد. بهتر است اکنون مسوولان در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای از کارشناسانی که به بهبود این امر می‌توانند کمک کنند، دعوت به عمل آورند تا این پیامدها را بازبینی و طرحهای جامعی را در جهت توانمند شدن تمام مردم ایران در منطقه‌های مختلف کشور تهیه کنند.
بنابراین برنامه‌ریزی لازم برای آسیب‌شناسی و شناسایی نقاط ضعف، قوت، تهدیدها و فرصت‌ها در حوزه روستایی باید انجام شود و اقدامات اجرایی در خصوص شناسایی ظرفیت‌های توسعه در روستاهای کشور، تشکیل بانک اطلاعاتی، تقسیم‌بندی روستاهای هدف بر اساس محورهای توسعه و پیگیری جدی از استانداری‌ها برای بهره‌گیری از ظرفیت دستگاه‌های ذی‌ربط استان برای رفع موانع موجود و ارایه خدمات فنی و مشاوره‌ای برای توسعه روستاهای کشور بیش از پیش اجرایی گردد.
