کمبود نقدینگی، عدم بازار فروش و واردات قاچاق تولیدکنندگان را ناامید کرده است
هیچ یارانه‌ای بهتر از اشتغال نیست
ایجاد امنیت شغلی برای مشاغل کوچک و صنایع دستی به تقویت تولید و اشتغال کمک می‌کند
کیاست – اصفهان - زهرا الماس - "تولید" و "اشتغال" شاه‌کلید تحقق استقلال اقتصادی کشور از آن جهت حایز اهمیت است که مقام معظم رهبری عنوان شعار اقتصاد مقاومتی؛ تولید و اشتغال را برای سال 1396 برگزیدند و "اشتغال" یکی از محورهای ثابت سخنان رهبر انقلاب اسلامی در ۱۰۰ روز اول سال گذشته بوده تا شاید مسوولان فکر چاره‌ای برای حل معضل بیکاری که در حال ورود به مرز بحران است، بکنند.
پیشرفت کشور زمانی می‌تواند جامه عمل بپوشد که تولید داخلی به عنوان مقوله‌ای اشتغالزا در اولویت قرار گیرد از این رو نقش دولت در تقویت تولید ملی و اشتغال بسیار مهم و اساسی است، اما نمی‌توان گفت که دولت به تنهایی قادر به انجام کار باشد چرا که باید مردم نیز برای تقویت تولید داخلی وارد عرصه شوند و با حمایت و اعتماد به تولید ملی در مسیر توسعه اشتغال در کشور و در نهایت استقلال اقتصادی که نتیجه نهایی اقتصاد مقاومتی است به نتیجه برسیم.
بحث اشتغال در طول سال‌های متمادی و با حضور هر کدام از دولت‌ها جزو مهم‌ترین مسایل مطرح شده به شمار می‌آید و تمامی مسوولان مربوطه ایجاد اشتغال و کاهش نرخ بیکاری را از ضروریات می‌دانند؛ اما متاسفانه به دلیل مرتبط بودن اشتغال و بازار کار کشور با همه تصمیمات کلان دولت‌ها، در سالیان گذشته اشتغال‌زایی متاثر از سیاست‌های هیجانی و لحظه‌ای پیشرفت چندانی نداشته و به گفته اقتصاددانان توليد در مرز خطر قرار گرفته و وضعیت تولیدات کشورمان هنوز در شرایط نامساعدی قرار دارد و با وجود آمار بهبود شاخص‌های اقتصادی از سوی مسوولان همچنان اخباری از تعطیلی کارخانه‌های بزرگ و کوچک صنعتی و تولیدی به گوش میرسد.
از سوی دیگر پویایی و توسعه یافتگی اقتصاد یک کشور، فراهم آوردن محیط مناسب برای کسب و کار است که وضعیت رقابتی و میزان رقابت‌پذیری در آن از مهم‌ترین شاخصه‌هاست، نبود توان رقابت با تولیدات و صنایع خارجی، چه از لحاظ سطح فناوری و چه از نظر کیفی و قیمتی، نه تنها سبب از دست رفتن بازارهای صادراتی می‌شود بلکه تولید و اشتغال کشور را به خواب سهمگین فرو خواهد برد و در صورت تداوم ضعف رقابتی و عدم رقابت‌پذیر بودن تولید، رفته رفته بازارهای داخلی نیز جای خود را به تولیدات خارجی می‌دهند.
لازم به ذکر است که فرهنگ کار و بهره‌وری، دو روی سکه سعادت و ارزش آفرینی یک کشور هستند که با تقویت فرهنگ کار می‌توان به بهره‌وری دست یافت و با رشد فرهنگ کار و اقتصاد شاهد از بین رفتن بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی بود و کشور برای اینکه بتواند در عرصه اقتصاد جهانی رقابت کند نیازمند بهره‌وری و تقویت فرهنگ کار است، بنابراین تا نگاه به کار به صورت کلی عوض نشود و کار یک تعهد اجتماعی برای ساختن کشور، وظیفه‌ای برای تامین رفاه فردی و جمعی تلقی نشود، همچنان با عوض شدن دولت‌ها هیچ تغییری در احوالات جامعه پدید نخواهد آمد و همین دور باطل ادامه خواهد یافت.
بنابراین برپایه همین گزارش با حسینعلی حاجی دلیگانی نماینده مردم شاهین‌شهر و عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، افشین حیدرپور عضو استاد دانشگاه و تحلیلگر اقتصادی و مصطفی روناسی نایب رییس اتاق بازرگانی اصفهان میزگردی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید؛
امروز موضوع تولید و اشتغال از مسایل بسیار مهم برای اقتصاد کشور است در شرایط فعلی عوامل بازدارننده رونق تولید و ایجاد اشتغال چیست؟
حاجی دلیگانی: مساله اشتغال بحثی است که رهبر معظم انقلاب نیز بارها آن را مطرح کردند. اشتغال و تولید مکمل یکدیگر و مهم‌ترین موضوع فعلی کشور است اگر اشتغال راه بیفتد خودبه‌خود تولید هم رونق می‌گیرد، تولید ثروت می‌شود و چرخ اقتصاد کشور هم می‌چرخد.
اکنون اقتصاد کشور در حال رکود است، در رکود اقتصادی کشورهای دیگر سعی می‌کنند بسته‌های حمایتی به تولیدکنندگانشان بدهند تا تولید و اشتغال پایدار نگه داشته شود و تولیدکنندگان روی پای خود بایستند اما طی چند سال اخیر فشارها روی تولیدکنندگان بیشتر شد و بانک‌ها، سازمان‌های مالیاتی و... سبب تعطیلی بسیاری از شرکت‌ها و تولیدی‌ها شدند. امروزه واحدهای تولیدی و صنعتی یا تولید خود را متوقف کرده و یا با تعدیل نیروهای شاغل خود تولیدات را کاهش داده‌اند.
از سوی دیگر بخش خصوصی کشور با کمبود نقدینگی از یک طرف و عدم بازار فروش و رقابت قدرت‌های خارجی در بحث واردات قاچاق از سویی دیگر مواجه شده و به همین دلیل، تولیدکنندگان ناامید شده‌اند. در شرایط فعلی، بسیاری از تولیدکنندگان صلاح را در این دیده‌اند تا سرمایه‌هایشان را در بانک بگذارند و به قول خودشان خیالشان هم آسوده‌تر باشد.
روناسی: تولید شاه کلید حل مشکلات کشور است و دولتمردان باید بر تولید ملی متمرکز شوند، پرداخت بیمه بیکاری هر ماه برای دولت هزینه‌های زیادی در بردارد، چنانچه دولت این رقم را به عنوان وام به تولیدکننده می‌داد اشتغال ایجاد و بیکاری مرتفع می‌شد. تولید بالا به نفع طبقه متوسط است، چنانچه به جای یارانه برای مردم اشتغال ایجاد شود، هیچ یارانه‌ای بهتر از اشتغال نیست.
با این شرایط برای جذب سرمایه‌های مردم و سرمایه‌گذاران در بخش تولید و اشتغال باید فضای کسب و کار، بروکراسی اداری، برخورد بانک‌ها و سازمان تامین اجتماعی و مراحل سخت ثبت شرکت‌ها را بهبود دهیم تا تولید و اشتغال رونق یابد.
البته عمده‌ترین نتیجه حمایت از تولید ملی ایجاد اشتغال است و مهم‌ترین مانع آن قاچاق! اگر هر تریلی قادر به انتقال 20 تن کالا باشد، به 150 هزار تریلی برای انتقال این کالاها احتیاج است. بنابراین حذف کالای قاچاق اصلی‌ترین عامل در رونق تولید، حمایت از کالای ایرانی است؛ زیرا باعث افزایش اشتغال می‌شود.
حیدرپور: مساله اشتغال و تولید ارتباط تنگاتنگی با هم دارند اشتغال موضوعی تبعی است که به‌تبع افزایش تولید، سرمایه‌گذاری را به همراه دارد. یکی از مولفه‌های اقتصادی در ارتقای تولید و اشتغال توسعه دوگانه بخش‌های سنتی و مدرن در کشورها است که کشورمان از این امر مستثنی نیست. برای نمونه در شهر اصفهان ذوب‌آهن سابقه آن به 50 و 40 سال گذشته بازمی‌گردد که در دهه 50 با بخش مدرن اشتغال ایجاد می‌کند اما اکنون با تکنولوژی قدیمی نمی‌تواند نیروهای دانشی را جذب کند.
به اعتقاد شما ظرفیت تولید و اشتغال فعلی استان اصفهان به عنوان صنعتی‌ترین استان کشور در چه سطحی قرار دارد؟
حاجی دلیگانی: از گذشته‌های دور اشتغال اصفهان متکی بر تولید در بخش صنعتی بوده اما براساس رویکردی که دولت در مسایل مرتبط به اقتصاد کشور و صنعت داشته سبب شده حجم تعطیلی واحدهای صنعتی ما افزایش و تولیدات آنها کاهش یابد طبیعی است که با تعطیلی این واحدها، تنزل تولید و کاهش فروش، نرخ بیکاری هم رشد خواهد کرد، اکنون برخی از کارخانه‌های نامدار فقط به قبرستان دستگاه‌ها و ماشین‌آلات تبدیل شده‌اند.
باید بپذیریم که سهم استان اصفهان از آثار و تبعات ناشی از عدم رونق اقتصادی در کشور بیش از پیش بوده که مهاجرت افراد بیکار برای کسب شغل از استان‌های دیگر به اصفهان و حتی به روستاهای استان را می‌توان یکی از دلایل آن دانست و این مساله ایجاد فرصت‌های شغلی را براساس آمار جمعیت جویای کار می‌طلبد.
روناسی: اصفهان، صنعتی‌ترین استان ایران است و در زمان رکود به‌تبعیت از کشور بیشترین آسیب را نسبت به استان‌های دیگر می‌بیند. اکنون با رکود حاکم و کاهش پروژه‌های عمرانی و زیربنایی، فعالیت بسیاری از کارخانه‌ها در طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای متوقف شده و ظرفیت اشتغال استان اصفهان هم به‌تبع پایین آمده است. از سوی دیگر به‌دلیل رکود بسیاری از صنایع در تامین مواد اولیه با مشکل روبه‌رو هستند و کارفرمایان دولتی هم پول‌های آنها را پرداخت نمی‌کنند و این صنایع نمی‌توانند به تولید و جذب اشتغال ادامه دهند.
استان اصفهان به لحاظ برچسب مارک برخوردار در پرداخت مالیات رتبه دوم اما برای اخذ اعتبارات در ردیف‌های هفدهم و هیجدهم قرار داد و اصفهان میلیاردر فقیر شده است شهری که از نظر زیرساخت‌ها، وضعیت اشتغال، فضای کلاس‌های درسی در شرایط مناسب نیست.
متاسفانه در دهه‌های گذشته، توسعه نامتوازن و بی‌برنامه زیرساخت‌ها برای استان‌هایی نظیر اصفهان ارمغانی به جز کاهش منابع آبی، آلودگی هوا و به خطر افتادن دیگر منابع زیست‌محیطی در پی نداشته است و در اثر این نوع توسعه و نامناسب شدن شهرها برای زندگی، ضمن افزایش نرخ مهاجرت، تولید کاهش و اشتغال‌های فعال هم نابود شده است.
حیدرپور: شرایط تولید و اشتغال در اصفهان چندان رضایت بخش نیست و در این وضعیت باید جهت‌دهی منابع پولی و مالی موجود در اصفهان به سمت فعالیت‌های مولد، به شرطی که منجر به افزایش تولید منطقه و ارتقا کیفیت و فنآوری شود برای رفاه مردم اجرایی شود. ایجاد امنیت شغلی برای مشاغل کوچک و صنایع دستی به موازات مهار فعالیت‌های نامولد و تضعیف کننده این بخش، نااطمینانی و البته تضعیف سرمایه اجتماعی در اصفهان جز دیگری مواردی است که به تقویت تولید، اشتغال، خروج از رکود و برون رفت از فعالیت‌های کاذب کمک می‌کند.
به نظر شما آیا اقتصاد پویا می‌تواند در رونق تولید و ایجاد اشتغال برای تحقق استقلال اقتصادی کشور تاثیرگذار باشد؟
حاجی دلیگانی: این موضوع کاملا صحیح است چنانچه اقتصاد کشور براساس ظرفیت‌های داخلی و نیازهای بازار مصرف 80 میلیون ایرانی تدبیر شود می‌تواند شرایط اقتصاد پویا را داشته باشد و به تبع با پویایی اقتصاد، تولید و اشتغال هم افزایش می‌یابد و از سوی دیگر باید نیازهای کشورهای اطراف را سنجیده و صادرات را برای توسعه واحدهای تولید داخلی افزایش دهیم.
روناسی: بله این موضوع بسیار حایز اهمیت است اما در پویایی اقتصاد کشور تمام مسایل نباید به دست مردم اجرا و تولید شود ما اکنون اقتصاد دولتی داریم که بر سیاستگذاری‌های مالی بسیار تاثیرگذار است و نقش دولت در اقتصاد کشورمان بسیار پررنگ است و تمام فعالیت‌های به سوی دولت باز می‌گردد.
حیدرپور: یکی از مولفه‌های توسعه در کشورها مبحث پس‌انداز است هنگامی که در کشور ما سهم پس‌انداز سرمایه‌گذاری از درآمد ملی کمتر از 10 درصد باشد چه انتظاری داریم که این سرمایه‌گذاری مولد اشتغالی پایدار هم ایجاد کند به خصوص اگر درصدد ورود به مولفه‌های نوین کارآفرینی، کسب و کارهای پویا و دانش بنیان باشیم.
به نظرم یکی از معضلات کشورمان اینکه سرمایه‌گذاری و پس‌انداز حداقل که باید به سمت جذب سرمایه‌های مولد و ایجاد شغل پایدار سوق داده شود، نیست و بیشتر سرمایه‌ها در فعالیت‌های مولد و کاذب هزینه شده است.
در پویایی اقتصاد نرخ مشارکت افراد جویای کار بسیار مهم تلقی می‌شود و اکنون بخش عمده‌ای از جمعیت جوان ما با درصد بالای بیکاری جویای شغل هستند اما متاسفانه مشارکت فعالی در بازار کار ندارند.
نقش دولت‌ها را در تحقق اقتصاد پویا در کشور چگونه قلمداد می‌کنید. آیا در این زمینه اقداماتی اجرایی شده است؟
حاجی دلیگانی: بهترین اقدام دولت برای ایجاد اقتصاد پویا در کشور این است که خودش را از بنگاهداری رها کند و با سیاست‌ها و تدبیر به جایگاه نظارتی و پشتیبانی برسد اما اکنون شاهدیم که برخی از وزرا و زیر مجموع آنها چسبندگی خاصی به پست‌‌ها و رتبه‌های خود در هیات مدیره‌های واحدهای صنعتی دارند و ایستادگی، توان توسعه و پیشرفت را از تولیدات داخلی گرفته‌اند.
دولت باید زمینه اشتغال مردم را فراهم کند یعنی هر فرد ایرانی که خواست کار کند و مشغول به شغلی برای به دست آوردن نان حلال شود این امکان برایش ایجاد گردد، اما در حال حاضر چنین شرایطی برای همه محیا نیست و جمعیت چند میلیونی دنبال کار می‌دوند اما شغلی پیدا نمی‌کنند.
روناسی: سیاستگذاری‌های دولت به طور مستقیم بر اقتصاد کشور تاثیرگذار است بنابراین موفقیت هر دولتی یا بنگاه اقتصادی در گرو اولویت‌ها و برنامه‌های تببین شده برای رسیدن به اهداف متعالی آن سازمان است اگر بین برنامه‌ها و اهداف هماهنگی وجود نداشته باشد، دست‌یابی به موفقیت غیرممکن خواهد بود.
دولت باید از اقتصاد بیرون بیاید و فقط نقش سیاستگذاری را برعهده داشته باشد و با کوچکتر کردن خودش و تشکیل تیم‌های نخبه مزیت‌های تولید را شناسایی و زمینه‌های سرمایه‌گذاری را در حیطه‌های گردشگری، صنایع نفتی، معادن، گاز و پتروشیمی فراهم کند.
حیدرپور: اصل تخصیص و تقسیم‌کار را اگر به عنوان دو اصل مهم و اساسی در خط‌مش‌گذاری و شرایط کنونی جهانی شدن در نظر بگیریم معتقدم این مباحث به معنای واقعی اجرایی نشده است. منظور از دولت فقط یک نفر نیست مجموعه‌ای از افرادی که دورهم خط‌مش‌گذاری می‌کنند و این عدم تخصیص درست را اگر به کالای عمومی و خصوصی تقسیم‌بندی کنیم به خصوص وظایف دولت را به‌عنوان وظیفه مشخص که توزیع و تخصیص را برعهده دارد شاهد سیاستگذاری‌های صحیح نبودیم بنابراین دولت‌ها به نوعی نه اینکه نخوا‌سته‌اند بلکه تلاش هم کرده‌اند اما آنطور که باید سیاستگذاری تساوی درست نداشته است.
در ورود به عرصه اقتصاد پویا حتما اصل تقسیم کار و تخصیص بهینه باید مدنظر باشد معتقدم در این زمینه برای زمان کوتاه‌مدت باید یکسری اقدامات ضربتی را اجرایی کنیم یعنی به نوعی سرمایه‌گذاری‌ها و فعالیت‌های مولد را تحریک نمایم. فکر می‌کنم دولت به‌عنوان متصدی عرصه سیاستگذاری در ایجاد و رونق کسب و کار باید نقش ویژه‌ای را ایفا کند.
به اعتقاد شما رقابت‌پذیری در بازار آزاد می‌تواند در رونق تولید و ایجاد اشتغال‌های پویا و غیره تاثیرگذار باشد؟
حاجی دلیگانی: توقع ایجاد فضای رقابتی باید براساس شرایط عادلانه و یکسان رقابت باشد، زمانی که تولیدکننده داخلی باید برای دریافت تسهیلات سود ۲۰ درصدی پرداخت کند یا در فضای تحمیلی و ناخواسته تحریم قرار می‌گیرد و یارانه انرژی صنعت و تولید پرداخت نشود و در همین شرایط قوانین مالیاتی و تامین اجتماعی بر دوش تولیدکننده وارد شود، توقع فضای رقابتی با این شرایط منصفانه نیست.
روناسی: یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در این زمینه کاهش هزینه تمام‌شده است، از سوی دیگر نیز ارتقای توان رقابت‌پذیری می‌تواند عامل مهمی در افزایش بهره‌وری در تولید به‌شمار رود.
اما مهم‌ترین بحث، موضوع سرمایه انسانی و مهارت‌آموزی آنهاست که به ارتقای توانمندی نیروی کار منجر می‌شود. همچنین برای اینکه بتوانیم تولیدی داشته باشیم که توانایی رقابت با دنیا را داشته باشد نیازمند دسترسی به فناوری و دانش روز هستیم که در نهایت این مساله تاکید بر داشتن روابط خارجی دارد.
حیدرپور: مبحث عدم رقابت‌پذیری اثری به نام معکوس‌شدگی دارد یعنی افراد بیکار مدتی را جویای کار هستند اما نتایج عکس کسب می‌کنند برای مثال در اصفهان شاهدیم که سرمایه‌گذاری‌های مولد به اندازه کافی برای ایجاد تکنولوژی‌های نوین در شهرستان‌ها و استان انجام نشده که بتواند افرادی را برای اشتغال تحت پوشش قرار دهد، نه اینکه تمام تقاضاها را پاسخ دهد.
افزایش بیکاری و بی‌رونقی تولید و اشتغال را می‌توان با عدم فرهنگ کار بین مردم و جوانان مرتبط دانست؟
حاجی دلیگانی: باید بگویم آنچه که به مسوولان باز می‌گردد عدم رویکرد صحیح در ایجاد رونق اقتصادی و نبود جلوگیری از ورود کالاهای مشابه داخلی و قاچاق به داخل کشور است که اکنون اجازه رسمی برای واردات این نوع کالاها صادر هم شده، اما از سوی مردم هم برخی از افراد انتظار دارند بدون زحمت و تولید پویا به جایگاه و دستمزدهایی دست یابند البته ایجاد این نوع فرهنگ کار در بین ایرانیان به برنامه‌ریزی و تعیین بودجه‌های اعتباری دولت‌ها هم مرتبط است چرا که با اقدامات اجرایی و مصوبه‌ها شهروندان بیشتر تمایل به کارهای دولتی دارند.
برای مثال فرد تولیدکننده برای کسب وام حتی به مبلغ 5 تا 10 میلیون تومانی از بانک‌ها نیاز به فیش کسر حقوق کارمند دارد پس با چنین دیدگاهی در جامعه تمایل افراد برای ایجاد واحد تولیدی و کسب و کار فعال نابود می‌گردد این نوع فرهنگ که کارمندان ادارات دولت افزایش یابد نشان از پویایی اقتصاد آن کشور نیست بلکه نشان‌دهنده نبود فرهنگ کار و راحت‌طلبی آن جامعه است.
روناسی: خیر با این مبحث موافق نیستم چرا که مردم منافع خود را می‌شناسند فرهنگ در تمام زمینه‌ها دخیل است اصفهان با سابقه 90 و 100 ساله صنعتی شهر تولیدی و کارگری بوده و فرهنگ کار با اصفهانی‌ها عجین شده اکنون مردم جامعه هوشمند شده‌اند، با شرایط فعلی هنگامی که جوانان و شهروندان گرفتاری‌های واحدهای تولیدی و صنعتی را مشاهده می‌کنند کمتر به سمت تولید گرایش می‌یابند و سرمایه‌های خود را در بازار دلار، سکه و غیره هزینه می‌کنند.
فضای کسب و کار حاکم بر استان اصفهان که سنگین‌تر از استان‌های دیگر است به دلیل فرهنگ خود ما اصفهانی‌هاست، چرا که ما خیلی محافظه‌کار هستیم و عوامل دولتی هم برای ما بسیار سخت می‌گیرند تا برای آنها در اجرای قانون مشکل ایجاد نشود. شاخص کسب و کار در اصفهان نامناسب‌تر از استان‌های دیگر بوده بنابراین بیکاری استان از متوسط کشوری بسیار بالاتر است.
البته ما در بسیاری از مباحث مهم استانی با مشکل فرهنگی و عدم توجه دولت روبه‌رو هستیم برای نمونه در حاشیه استان اصفهان آب کافی موجود نیست اما آب زاینده‌رود به دیگر استان‌های همجوار منتقل می‌شود چرا استانی که خودش با مشکل کمبود آب دست و پنچه نرم می‌کند باید آب آن را به استانی دیگر انتقال دهند تا تولید و اشتغال مردم که بخش بزرگی از آن وابسته به آب است دچار بحران شود؟
حیدرپور: در این مساله چنانچه رویکرد اقتصادی و اجتماعی با دیدگاه فرهنگی مدنظر باشد و مشخصا بگویم که غیر از عوامل اقتصادی عامل‌های فرهنگی و سیاسی هم در بازار کار تاثیرگذار هستند بله طرح چنین سوالی صحیح است اما اینکه باید بگویم مولفه اقتصادی بر سایر مولفه‌ها اولویت دارد و می‌تواند در تولید و ایجاد اشتغال بسیار حائز اهمیت باشد.
کلام آخر:
حاجی دلیگانی: برای حل مشکلات تولیدکنندگان ابتدا مسوولان باید باور داشته باشند که می‌توان معضلات اقتصادی را با تکیه بر توان داخلی حل کرد، تولید یکی از بحرانی‌ترین بخش‌های اقتصاد به شمار می‌آید چرا که هر روز شاهد تعطیلی یکی از کارخانجات کشور هستیم و باید فکر و راهکاری اساسی برای بهبود وضعیت این بخش کرد.
ثمره نمایش کالاهای بی‌کیفیت خارجی در بازار ۸۰ میلیونی ایران سلب فرصت خرید یا حتی فکر کردن به کالاهای ایرانی است، در نتیجه با واردات غیر ضروری چرخ تولید داخلی متوقف و حمایت از تولیدات عملا بی‌معنی و فقط در حد هدف و شعار باقی می‌ماند.
روناسی: بي‌شک دسترسي به رونق اقتصادي پايدار و عبور از تورم‌هاي دو رقمي راهي جز حمايت از توليد مولد و سرمايه‌گذاري در صنعت، حمل و نقل، کشاورزي، گردشگري و نجات واحدهاي توليدي مشکل‌دار نخواهد داشت.
حیدرپور: مباحث پروژه‌های عمرانی دولت می‌تواند در ایجاد اشتغال بسیار موثر باشد البته بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های عمرانی طی چند سال اخیر با کاهش شدید روبه‌رو بوده به خصوص در اصفهان علیرغم تلاش، اجرای پروژه‌ها در حد مطلوب نبوده است. به نظرم احیای زاینده‌رود می‌تواند به عنوان پروژه عمرانی مهم دیده شود که نه تنها محرک اشتغال بلکه شادکامی و رضایت مردم را برای شهر گردشگری اصفهان همراه داشته باشد.
