در برابر گزاره های سلبی موجود، پرسشی به وجود می آید که آیا گزینه ایجابی برای برون رفت از این همه سلب شدگی موقعیت ها وجود دارد؟ می توان به در پیش گرفتن راهبردهایی امید بست که کشور را از بن بست تکیه بر درآمدهای نفتی خارج کند و دربرابر تغییرات اقلیم گسترده ای، حرکت پرسرعت صنایع دانش بنیان و رشد اقتصاد مبتنی با خلاقیت، جبهه ای دیگر گشود؟
در سند چشم انداز؛ از گردشگری و توسعه آن سخن رفته است، توسعه گردشگری و توجه به زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری آن، کم کردن موانع حضور گردشگران و ضرورت های دیگری که برای آن مورد نظر قرار گرفته علی رغم نزدیک بودن موعد آن، هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی حس می شود.
این زیرساخت ها کدامند! نگاهی به آمار گردشگران در کشورهای همسایه و دیگر مقاصد مهم نشان می دهد، سهولت در مورد اخذ ویزا و امکانات نرم افزاری پیشرفته برای بالا بردن سرعت صدور آن و همچنین حذف روادید با طرف های مختلف باعث شده تا گردشگران برای حضور در این کشورها با مشکلات کمتری مواجه باشند، برای نمونه گرجستان و ترکیه را در نظر بگیرید که با نگاه مثبت به حضور انبوه توریست های ایرانی، روادید بین دو کشور را حذف کنند یا کشور صربستان که نمونه خوبی برای این کار به شمار می رود.
کشور ما هنوز در این زمینه راه درازی در پیش دارد و نگاه های بسته و متصلبی که در ساختار تصمیم گیری نسبت به گردشگری وجود دارد، اصولا حضور توریست را چندان مناسب نمی دادنند و از تبعات آن به خصوص مباحث فرهنگی در هراسند. این نوع نگاه در کل نمی تواند به توسعه گردشگری کمک کند و تنها باعث کاهش اعتماد مخاطب به انتخاب خود در سفر به ایران می شود.
ابزارهای مالی نامناسب در مورد همراه داشتن ارز، تبدیل سنتی آن به ریال و عدم امکان استفاده از خودپردازها و پرداخت الکترونیک از دیگر چالش های زیرساختی در پذیرش گردشگر و ایجاد زمینه خرج کردن برای اوست. آسیب دومی که کمبود زیرساخت مبادلات مالی ایجاد کرده است، ناتوانی سیستم مالیاتی کشور برای پیگیری حقوق مالیاتی و تراکنش های مالی است که در جای خود به دلیل استفاده بازدیدکنندگان خارجی از پول نقد، مشکلات بیشتری نیز از انباشت آن در بازار غیررسمی ارز کشور نیز به وجود آورده است.
در کنار نبود ابزارهای مالی مناسب، استانداردهای کالایی پایین، عرضه سنتی صنایع دستی، بی توجهی به برندیگ کالا و خدمات و همچنین معرفی صحیح با استفاده از ابزارهای مناسب روز باعث شده تا اگر گردشگری بخواهد جیب خود را نیز خالی کند، جایی برای خرج کردن پول خود پیدا نکند، اینگونه است که ورود گردشگر ارزش افزوده بیشتری برای کشور به جز هزینه همان خدمات هتل و خوراک ایجاد نمی کند. شکل گیری حلقه های پیرامونی اقتصاد گردشگری با ایجاد صنایع نوین که مورد نیاز هر شهروند جهانی باشد، می تواند از گذر گردشگری، به رونق صنایع دانش بنیان بیانجامد، روندی که نیاز به سرمایه گذاری، امنیت سرمایه و همگامی دانش و فن آوری با علم بازار دارد.
فارغ از زیرساخت های فناوری و سیاست گذاری های کم توان دولت در گردشگری، هنوز جذابیت های گردشگری کشور یا درست شناخته نشده و یا تبیین آنها صورت نگرفته است، برای مثال وقتی ماحصل حضور توریست ها در یک منطقه برای اهالی محلی روشن نیست، آنها نه تنها استقبال و همکاری نمی کنند که در برابر حضور گردشگران موضع می گیرند، پدیده ای که باعث می شود اندک فعالیت های بوم گردی، طبیعت گردی یا گردشگری رویدادهای محلی به خطر بیفتند.
بازتر شدن فضا برای آموزش و مشارکت دادن نیروهای محلی در ارایه خدمات و بالا بردن کیفیت پذیرایی در کنار ایجاد درک جمعی برای حفظ و ارتقای مداوم آن باعث می شود ضمن افزایش ماندگاری گردشگر، هزینه کرد وی نیز در برابر آنچه دریافت می کند ارزشی برابر داشته باشد نه اینکه در پایان با احساس ضرر و مورد سواستفاده قرار گرفتن، با دلی آزرده کشور را ترک کند.
سوی دیگر نیاز کشور به استفاده از ظرفیت های اقتصاد گردشگری را باید در تمایلات، نیازها و خواسته های نسل های جوان کشور جستجو کرد که برای یافتن کالای فرهنگی یا صنعتی خود به دیگر کشورها سفر می کنند. خروج سالانه دو تا چهار میلیارد دلار ارز از کشور یکی از دلایلی است که در بسیاری اوقات بری مخالفت با سفرهای خارجی و تفریحی ذکر می شود، هرچند در اقتصاد سالم و مبتنی بر ارزش برابر کالا و خدمات با کار انجام شده، خروج ارز مانعی ندارد اما وقتی ارز موجود از ناحیه فروش نفت و قیمت با یارانه مخفی دولتی در سطح مشخصی نگه داشته می شود، هر سنت آن گرانتر از آورده دارنده آن خرج بر می دارد، پس نگرانی به جایی که از خروج ارز وجود دارد باید در قالب پاسخی درخور و مناسب با خواسته های مخاطبان رفع و رجوع شود. تفریح و فراغت از فضاهای خاص یا موقعیت های ملال آور باعث شده تا بسیاری جوانان و خانواده های آنان به سفرهای خارجی بروند که در آن ضمن دریافت خدمات ارزان به دلیل عرضه زیاد، از تفریحاتی استفاده کنند که با کمی ارفاق نمونه آن در داخل کشور موجود است.
وقتی در شهری که تنها سینمای آن یک ماه در میان، فقط چند روز فعال است و آخرین موسیقی که در آن به صورت عمومی پخش شده، از یک کاروان عروسی بوده است، چه انتظاری از جوانی که تصاویر کنسرت فلان خواننده را روی گوشی همراه خود می بیند، می توان داشت؟ اینها واقعیت های جامعه است که وقتی چشم بر روی آنها بسته شود، حاصلش خروج 800 میلیون دلار تنها در تعطیلات نوروز 97 می شود.
تاکید مسوولان شهری یا کشوری بر ضرورت توجه به گردشگری بدون اراده جدی برای تغییر گفتمان اقتصادی با بریدن بند ناف درآمدهای نفتی ممکن نیست، در زمان جنگ تمام منابع هر کشوری به خدمت هدفی درمی آید که بقا مهمترین آن است. امروز نیز کشور در بند هجوم تغییرات اقلیمی، پیر شدن صنایع و کم بازدهی کشاورزی در کنار فقر منابع مالی برای ایجاد صنایع پیشرفته دانش پایه است، راه گریزی جز دست یازیدن به گردشگری ندارد.
در بسیاری از کشورها، مدیریت شهری ضمن یکپارچگی و توانایی تحرک بالا در تصمیم گیری بر مبنای مزیت نسبی اقتصادی و توسعه پایدار، به اجرای تصمیمات کارشناسی می پردازد، اگر مزیت و نیاز اصلی گردشگری باشد، کاری در جهت خلاف آن انجام نمی شود، برای مثال در مالزی بدون نظر وزارت گردشگری، هیچ طرحی به انجام نمی رسد یا در پاریس نیز هر اقدامی که صورت می گیرد چه در حوزه معماری، ساخت و ساز، رویدادهای فرهنگی و حتی ایجاد فضاهای استارتاپی، گردشگری و اقتصاد پیرامونی آن مد نظر قرار می گیرد. این وضع را مقایسه کنید با شهرهایی چون اصفهان، تبریز و یا شیراز، هر روز صدای تشکل های حامی میراث فرهنگی بلند است، یک روز آبگیری سیوند که باعث تخریب بلندمدت سازه های هخامنشی می شود، روز دیگر نشست اطراف پل های زاینده رود یا ارتفاع ساختمان های اطراف نقش جهان یا عبور مترو از نزدیکی مسجد کبود تبریز و منطقه باستانی کاوش نشده اطراف آن، اینها همه نشان دهنده عدم درک صحیح و پی نبردن مسوولان برنامه ریز و اجرایی در مجلس و قوه مجریه است که هنوز چشم در خزانه نفتی دوخته اند، خزانه ای که همان را هم هنوز نتوانسته اند درست مدیریت کنند و باید بعد از این سال ها، مقام معظم رهبری کارنامه ایجاد عدالت را در سطح مطلوب ارزیابی نکنند.
بدون دست برداشتن از خون به جگر گردشگری کردن و رفع موانع از سرمایه گذاری امن و پایدار در این صنعت و البته تجدیدنظر در راهبردهای جذب، پذیرش و استفاده از قدرت صنعت گردشگری در پویایی اقتصاد محلی و ملی، نمی توان به تاکیدات مکرر مقامات مسوول اعتماد کرد، وقتی یک هتل در اصفهان با وجود سرمایه گذار و همه مجوزهای لازم به دلیل اعمال نظرها یا تنگ نظری ها به سرانجام نمی رسد چه انتظاری باید برای ایجاد زیرساخت داشت؟
فرود آمدن کلیدواژه های باارزشی همچون شفافیت، انضباظ مالی و اداری، حکمرانی خوب و توسعه پایدار از آسمان سخن به زمین عمل و رسوخ اعتقاد به گفتمان های مورد نیاز برای توسعه اقتصاد گردشگری محور، در ذهن مدیران و نخبگان جامعه می تواند آغازی باشد در پیدا کردن راه نجات کشور از ابرچالش های پیش وروی آن، وگرنه وقت نگاه کردن به زیر پا وقتی زیر آن خالی باشد، نتیجه ای جز سقوط ندارد.
