بخل آسمان بر زمین؛ علت یا توجیه؟!

ایران به علت شرایط خاص اقلیمی و تنوع در آب و هوا و همچنین وجود اکوسیستم های گوناگون از تنوع بالای محصولات کشاورزی برخوردار است و از دیرباز در کشت و صادرات محصولات کشاورزی در جهان، صاحب نام بوده است. ایران به لحاظ تنوع تولید محصولات باغی در مقام سوم جهان جای دارد و همچنین بر اساس آمار فائو ایران رتبه های اول تا دهم جهان را در تولید یک سوم محصولات اصلی کشاورزی جهان دارا می باشد. از این محصولات می توان به خرما، گردو، زردآلو و... اشاره کرد و همچنین ایران در تولید محصولاتی چون پسته، خاویار، زرشک، انار و... از بزرگترین تولیدکنندگان جهان محسوب می شود.

از مجموع مساحت کشور چیزی در حدود 18.7 میلیون هکتار مربوط به اراضی کشاورزی می باشد و تقریبا 8/14 میلیون هکتار از این اراضی کشاورزی در کشورمان زیر کشت می رود. با این حال طی دو دهه ی اخیر نزدیک به 100 هکتار از این اراضی به صورت مجاز و غیر مجاز تغییر کاربری داده شده و عملا از چرخه تولید خارج شده است البته این آمار به غیر از محدوده شهرها، در اراضی کشاورزی، طی این مدت می باشد. در کشورهای مختلف جهان از حداقل 50 سال پیش و در کشورهای پیشرفته 80 تا 100 سال است که قوانین حفظ کاربری وجود دارد و در آن ها اجرا می شود.(رییس سازمان اموراراضی کشور.خبرگزاری مهر) با این حال ما با وجود زمین هایی که هر ساله بخشی از آن ها تغییر کاربری داده می شوند و بخشی به علت مهاجرت روستاییان به شهرها، زیر کشت قرار نمی گیرند و با توجه به جمعیت رو به رشد و همچنین خشکسالی هایی که در طول تاریخ همواره گریبان گیر کشورمان شده و همواره آسمان بر زمین بخیل بوده است؛ نه تنها به تقویت، حفظ و گسترش زمین های کشاورزی نپرداخته ایم بلکه با تغییر کاربری اراضی کشاورزی و عدم حمایت مستمر و موثر کشاورزان؛ نان را از سفرخود ربوده و برای رفع نیازهای ابتداییمان در صنعت کشاورزی نیازمند کشورهای بیگانه شده ایم.

از 50 سال پیش که بحث آمایش سرزمین در کشورمان مطرح شده، هنوز آمایش سرزمین در حد گفتگو و تصمیمات رایج مانده و در واقع دیده می شود که این واژه ی زیبا تنها به آرایش سخنانمان کمک کرده و نه به آرایش سرزمینمان چرا که اگر آمایش سرزمین مورد توجه، مسوولین قرار می گرفت؛ به گفته قباد افشار، رییس سازمان امور اراضی کشور: هرگز نباید در غرب تهران کارخانه ای احداث می شد و بی شک نباید صنایع آب بری چون ذوب آهن و فولاد مبارکه در اصفهان ساخته می شد چرا که آمایش سرزمین یعنی؛ با توجه به سرشت سرزمین و نوع کاربری آن، چه استفاده ای باید کجا و از چه نوع زمینی انجام بگیرد و به طور مثال اصفهان که در منطقه خشک و بیابانی کشور واقع شده است، با توجه به اقیلم آن، نباید صنایع صنعتی که بسیار وابسته به آب هستند، چون فولادسازی را دارا باشد اما چاره کجاست وقتی که در سنگ، میخ فرو نمی رود؟!

 و اما توان کشاورزی ایران برای تحمل این بردگی تمام عیار تاق شده و با رسیدن خشکسالی های اخیر از گرد راه، ایران با تهدیدات جدی در زمینه کشاورزی و تولیدات غذایی مواجه شده است همزمان اما کشورهای رغیب با تمام تلاش خود دو دستی، دست به دامان کشاورزی شده و با توسل به ماشین آلات پیشرفته و تجاری کردن صنعت کشاورزیشان، توان و راندمان تولید را چندین برابر ایران بالا برده اند این در حالی است که کشاورزان ایرانی، هنوز نمی توانند از پس خرید پیش پا افتاده ترین ماشین آلات مکانیزه بر آیند و هنوز نتوانسته اند به طور کامل مکانیزه و از زیر سلطه ی کشاورزی سنتی، بیرون آیند. با توجه به آن که کشاورزی ایران، یک کشاورزی سنتی است، به همین علت در مقایسه با کشورهای توسعه یافته میزان بهر وری اش پایین آمده است. در کشورهای جهان سوم کشاورزی به شیوه سنتی و غیرتجاری صورت می گیرد و به طور مثال میزان بهره وری یک کشاورزی هلندی یا آمریکایی یا فرانسوی تقریبا 50 برابر یک کشاورز آسیایی یا آفریقایی است و جالب توجه است که کشور آمریکا با داشتن کمتر از نیم درصد کشاورزان جهان، تقریبا 16 درصد از غذای جهان را به تنهایی تولید می کند.

در تمامی کشورهای جهان، به علت آن که کشاورزی، زیرساخت اقتصاد و از اصلی ترین پایه های کشور محسوب می شود، از اهمیت فراوان برخوردار است و حمایت از کشاورزان به شکل ویژه ای انجام می گیرد. این حمایت به‌ گونه‌ای است که در بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهای صنعتی، تعرفه‌ واردات محصولات کشاورزی به مراتب بالاتر از تعرفه‌ واردات کالاهای غیرکشاورزی است و همچنین علاوه بر بالا بردن تعرفه ی واردات، با اعمال محدودیت های غیر تعرفه‌ای واردات، مانند استاندارهای اجباری، اعطای یارانه مستقیم و غیرمستقیم به کشاورزان مانند بیمه کشاورزی و اعطای خدماتی به منظور تسهیل فعالیت کشاورزان از آن‌ها حمایت به عمل می آید. همچنین در کشورهایی چون آمریکا، کانادا، ژاپن، سوئیس، نروژ و کشورهای عضو اتحادیه اروپا، میزان یارانه پرداختی به کشاورزان، در کشورهای مختلف حتی تا نیمی از کل درآمد کشاورزان را شامل می‌شود.(خبرگزاری فارس) همچنین در این کشورها، بخش عظیمی از صادرات مربوط به کالاهای صنعتی و مواد فرآوری شده کشاورزی است اما متاسفانه در کشور ما تمرکز معطوف به صادرات مواد اولیه و خام کشاورزی و سپس واردات مواد فرآوری شده همان محصولات به کشور شده است.

رییس سازمان امور اراضی در گفتگو با ایسنا اعلام کرد:‌ مساحت اراضی کشاورزی در کشور حدود 18.7 میلیون هکتار است که سرانه هر ایرانی از این اراضی حدود 2400 متر می‌شود که نصف سرانه مردم کشورهای توسعه یافته است. از مساحت حدود 165 میلیون هکتاری کشور، حدود 35 میلیون هکتار به مساحت قابل استفاده و مدیریت بر اساس محدودیت منابع آبی و خاکی برمی‌گردد که شامل اراضی کشاورزی و مساحت شهرها و روستاها است. براساس برآوردهای صورت گرفته حدود شش میلیون هکتار دیگر نیز می‌تواند به سطح زیر کشت بخش‌های مختلف کشاورزی اضافه شود اما به دلیل محدودیت شدید منابع آبی به هیچ وجه امکان چنین کاری وجود ندارد، چراکه وضعیت کنونی منابع آبی پاسخگوی این توسعه سطح نیست. از طرفی برخی کارشناسان امر معتقدند: ما در کشور با بحران آب و کمبود منابع آبی مواجه نیستیم، بلکه بحران واقعی آب در کشور ما؛ سوء مدیریت و سوء مصرف آن است و بی شک با اعمال یک مدیریت صحیح و اصولی و فرهنگ سازی مصرف و ارزش منابع آّبی و افزایش آب بها تا میزانی که مردم را نسبت به ارزش و اهمیت استفاده از آّب هوشیارکند؛ می تواند بحران آب را رفع کند. در واقع زمانی که هنوز در کشور ما بنزین سهمیه بندی نشده بود، مصرف بی رویه آن درست همچون مصرف آب با آب بهای بسیار کم اکنون بود، اما پس از سهمیه بندی آن؛ قضیه بسیار متفاوت شد.

به گفته کارشناسان؛ میزان تولید کشاورزان ایرانی به علل مختلفی چون؛ فقدان ماشین آلات مکانیزه در مناطق و روستاهای محروم؛ ارایه نشدن برنامه های کشت و عدم برنامه ریزی و مدیریت کشاورزان با توجه به اقلیم و شرایط هر منطقه، کمبود منابع آبی در زمین های کشاورزی که با حفر چاه های غیر مجاز این وضعیت بحرانی تر از گذشته شده است و همچنین پایین بودن قیمت خرید های تضمینی محصولات استراتژیک کشور منجمله گندم بوده است که امروزه به این دلیل، شاهد صادرات آن توسط کشاورزان و دلالان به خارج از کشور هستیم، در حالی که کشور جهت تامین نیاز های خود مجبور به واردات گندم از کشور های دیگر با قیمتی بالاتر از نرخ تضمینی می باشد که باید به صورت جدی در این خصوص، تصمیماتی اتخاذ شود. با این اوصاف اگر دولت تمهیداتی جهت خرید محصولات کشاورزی از کشاورزان ارایه دهد و کشاورزان بتواند با امنیت شغلی بالا و اعتماد به خرید محصولاتشان به طور مستقیم توسط دولت، به انجام کشاورزی بپردازند و همچنین دولت تسهیلاتی جهت خرید ماشین آلات مکانیزه و به کارگیری سیستم های پیشرفته آبیاری برای کشاورزان در نظر بگیرد؛ کشاورزان با اعتماد، انگیزه و امنیت بیشتری به تولید محصولات کشاورزی خواهند پرداخت.

 در مورد یکی از اصلی ترین محصولات کشاورزی، گندم نیز باید گفت: دولت موظف است کشاورزان را ترغیب به کشت آن کرده و مورد حمایت و توجه ویژه ی خود قرار دهد، چرا که پس از خودکفایی گندم  که چون صاعقه ای در سال 83 خروشیدی و به سرعت فرو نشست و پس  از جشن خودکفایی گندم؛ در کمال تعجب دیده شد که پس از چندی شاهد واردات دوباره آن بودیم، باید بتوانیم در آینده ای نزدیک، به خودکفایی پایدار و حقیقی دست پیدا کنیم. خودکفایی که طول عمرش، تنها به اندازه جشن و پایکوبی اش نباشد!