در اين جا به تشريح برخي از دلايل و ريشه هاي اين گونه رفتارها مي پردازيم:
ناكامي پرخاشگري
بنابر اين فرض اگر فرد در راه رسيده به هدفي ناكام شود، اين ناكامي مي تواند منجر به پرخاشگري او شود مثلا فردي كه با عجله به اداره اي مي رود و در فرآيند انجام كارش با مشكلاتي مواجه مي شود، ممكن است به ديگران پرخاش كند. روانشناسان ديگري، پرخاشگري را يك پاسخ يا رفتار آموخته شده مي دانند يعني فر رفتار پرخاشگرانه را ياد مي گيرد.
گاهي افراد به دنبال فرصتي مي گردند تا خشم پنهان خود را ابراز كنند بايد به دنبال ريشه هاي اين خشم پنهان و راه هاي ابراز آن باشيم، انسان ها معمولا دوست ندارند زير سلطه ديگران باشند حال اگر در اداره اي مدير با اعمال زور به كاركنانش دستور دهد ممكن است موجبات ناراحتي آنها را فراهم آورد و آنها اگر نتوانند به گونه اي درست با اين چالش كنار بيايند، خشم خود را در جاي ديگري نشان بدهند (مثلاً در خانواده) مي توان اينگونه تمايلات را از راه هاي بهتري نيز مهار كرد.
نتيجه بخش بودن پرخاش گري
شايد دليل ديگر رفتار نابردبارانه در روابط اجتماعي اين باشد كه اين نوع رفتار نتيجه بخش است. گاهي پيش مي آيد كه درخواستي كه به سادگي و اصطلاحاً با زبان خوش قابل پيگيري است، اينقدر كش دار مي شود كه فرد مي داند اگر پرخاش نشان دهد كارش سريعتر راه مي افتد، بنابر اين دست به پرخاشگري مي زند.
تسلط طلبي
علت ديگر اين نوع رفتار مي تواند تسلط طلبي برخي افراد باشد. افرادي هستند كه براي نشان دادن قدرت خود دست به پرخاشگري مي زنند تا موقعيت خود را تثبيت كنند.
مسووليت ناپذيري
علت ديگري كه مي تواند مورد بررسي قرار گيرد، مسووليت نا پذيري برخي افراد است، فردي را در نظر بگيريد كه وظيفه دارد كاري را انجام دهد. اما از آنجا كه مسووليت كارهاي خود را به شكل دروني پذيرا نيست، با رفتار هاي پرخاشگرانه سعي مي كند مسووليت را از خود دور نگه دارد.
بي توجهي به پيامدهاي رفتار
علت ديگر مي تواند بي توجهي به پيامد هاي رفتار باشد اگر فرد بداند كه پيامد رفتار پرخاشگرانه او آسيب به ديگران و خودش است، شايد راهكار بهتري را انتخاب كند.
عدم تشخيص و تعريف حق و تكليف
يكي از علل بسيار مهم كه بايد مورد بررسي دقيق قرار بگيرد اين است كه ما در جامعه حق و تكليف را هنوز به درستي مشخص و تعريف نكرده ايم، بايد بدانيم كجا حق با ماست و كجا تكليف داريم. امام علي (ع) مي فرمايند: "مرد را سرزنش نكنند كه چرا حقش را با تاخير مي گيرد، بلكه سرزنش در آن است كه آنچه حقش نيست بگيرد." اگر همه به وظايف خود عمل كنيم و به حق خود قانع باشيم، فراواني رفتارهاي پرخاشگرانه كمتر خواهد شد.
ضعف در مهارت هاي ارتباطي
علت مهم ديگر مهارت هاي ارتباطي ضعيف است. مي توانيم حقوق خود را بدون اعمال خشونت هم بگيريم به طور مثال شما در صف نانوايي ايستاده ايد و فردي كه در صف نبوده سعي مي كند بي نوبت به جلو بيايد و نان بگيرد. مسلماً اين عمل موجب ناراحتي مي شود اما برخورد ما چگونه مي تواند باشد؟ يك برخورد اين است كه هيچ حرفي نزنيم و بگذاريم نان خود را بخرد و برود و برخورد ديگر اين است كه با و دعوا راه بياندازيم. اما برخورد مناسبتري هم وجود دارد مي توانيم خيلي محترمانه به او بگوييم كه خريدن نان صفي است. ممكن است بگويد عجله دارم. ما هم در جواب مي گوييم عجله داريم! بدين ترتيب هم حق خود را گرفته ايم و اعتماد به نفس خود را از دست نداده ايم و هم پرخاش و دعوا راه نيانداخته ايم.
مشكلات روحي و رواني
علت بسياري از پرخاشگري ها ريشه در بيماري هاي عصبي و روحي و رواني دارد كه شخص در اين باره با قضاوت هاي حق به جانب و زياده خواهي حتي از طرف مقابله باعث مي گردد. مشكلات روحي و رواني چنانچه باعث پرخاشگري گردد حتماً مي بايست به عنوان يك بيمار خاص توسط پزشكان بررسي و درمان شود و با اينگونه افراد (پرخاشگر و نابردبار) نبايد همانند خود آنها برخورد شود بايد اطرافيان سعي در ايجاد آرامش روحي رواني نمايند. امروز نيز جو موجود در جامعه به خصوص در شهرهاي بزرگ بسياري از حركت هاي مختلف خود جو رواني را مسموم و درصدي از اين پرخاشگري ها مي توان به واسطه همين حركت ها باشد.
مصرف مواد مخدر، شيشه ، مشروبات الكلي و ...
يكي ديگر از دلايل بروز پرخاشگري در جامعه استفاده از داروهاي روان گردان، مواد مخدر صنعتي مانند شيشه، مشروبات الكلي و همچنين روابط ناسالم كه هر كدام از آنها باعث بيماري روحي و رواني مي شوند مي باشد. يكي از برنامه هايي كه مي تواند جلوي رشد اين معضلات را در جامعه بگيرد، تشكيل خانواده و اشتغال و محيط سالم زندگي خواهد بود و دولت مي بايستي با همكاري موثر خود به ياري جوانان بيايد.
افسردگي
مساله مهمي كه مي تواند با موضوع پرخاشگري ربط داشته باشد موضوع افسردگي مي باشد كه بيشترين علل آن را بايد در خانواده و محيط كار پيگيري و بررسي كرد. گوشه گيري وخلوت نشيني بيش از حد انسان را به اين بيماري مخوف مبتلا مي كند كه ديده مي شود با افكار تند و خشن و پريشان خداي ناكرده تصميمات خطرناك مي گيرند.
پايبندي به اصول و ارزشها بهترين سبك زندگي براي مقابله با آسيب ها
كمرنگ شدن آموزه هاي ديني، روي آوردن جوانان به لاابالي گري وفرهنگ غربي، خانه گريزي وفرارازمنزل، زير پا گذاشتن ارزش ها و هنجارهاي اجتماعي و بسياري از معضلات جامعه امروز كه خود اين آسيب ها در آينده منشا بسياري از جرایم را فراهم مي كنند نتيجه عدم آشنايي از مهارت هاي زندگي توسط زوجين و اعضاي خانواده است كه اگر اين آموزش ها به خوبي انجام پذيرد بسياري از مشكلات نيز خود به خود حل خواهد شد.
در اين جا بايد گفت كه مهارت هاي زندگي را روش ها ومهارت هاي اصلي وضروري براي يك زندگي سالم و سازنده هستند و اين توانايي ها فرد را قادر مي سازد كه نقش مناسب خود در خانواده و جامعه را به خوبي ايفا كند وبدون اين كه به خود و ديگران لطمه اي بزند با خواسته ها وانتظارات و مسايل ومشكلات روزانه خصوصاً در روابط خود با اعضاي خانواده و ديگران به شكل موثرتري مواجه شود .
مسلماً ضعف در ايمان و باورهاي مذهبي مي تواندعامل بسيار بزرگي در بروز رفتارهاي پرخاشگرانه و خشونت آميز باشد زيرا به اعتقاد همه اهل فن و صاحب نظران جامعه شناسي ،معنويات، اخلاق و ارزشها و در يك كلمه مذهب عامل نيرومندي است كه قابليت ويژه اي در پيشگيري از جرم و گناه دارد و هر كجا آموزه هاي ديني و اصول اخلاقي حاكم باشد از تعداد مرتكبين جرم نيز كاسته مي شود.
انسانهائي كه به معاد اعتقاد دارند و مطمئن هستند كه روزي برانگيخته مي شوند و بايد حتي به اندازه ذره اي به اعمال نيك و بد خود پاسخ دهند مرتكب جرم نمي شوند تجربه هم نشان داده است كه پاره اي اوقات خطرناكترين مجرمان در تحت تأثير آموزه هاي معنوي و اخلاقي به همه زشتي ها پشت نموده و با توبه و انابه، راه راست را انتخاب و از ادامه مسير تبهكاري صرف نظر كرده اند.
تحقيقات نشان داده در ماه هايي مانند رمضان و محرم آمار جرايم استان اصفهان كاهش چشمگيري نسبت به ماه هاي ديگر داشته است، به همين جهت توصيه مي شود اين موضوع به طور ويژه مورد توجه ارباب جرايد و مسوولان فرهنگي كشور قرار گيرد تا با گسترش روح ايمان و معنويت، امنيت و آرامش پايدار در جامعه را برقرار كنيم .
پليس، فقدان معنويت را عامل بروز رفتارهاي پرخاشگرانه، بزهكاري و آسيب زدن به خود و جامعه مي داند و معتقد است كه افزايش معنويت و وحدت بين مردم و مسئولان بهترين راهكار مقابله با اين آسيب ها خواهد بود زيرا اگر معنويت در جامعه تقويت شود و فرهنگ ديني و الهي را به بهترين شكل سازماندهي كنيم جرم و جنايت و فساد در جامعه ما كم مي شود و نيروي انتظامي هم به وظايف اصلي خود مي پردازد.
راهكارهايي براي افزايش آستانه تحمل
يكي از مهارت هاي زندگي كه به تعامل سالم ميان انسان ها منجر مي شود، توان حل مساله است، به طوري كه در مسير بروز يك اختلاف بين دو نفر يا بيشتر بايد 15 مرحله طي شود تا كار به آخرين مرحله يعني درگيري برسد.
روانشناسان مي گويند:" بهترين و ساده ترين راه هنگام عصبانيت، نفس كشيدن عميق و پس از آن تكرار جملات آرام بخش مانند "سخت نگير" است. ماساژ دادن شقيقه ها و خنك كردن بدن هم مي تواند خشم را فرونشاند. اما به گفته روانشناسان با تلاش براي سرگرم كردن خود چه با ديدن يك فيلم، چه با حرف زدن با دوستان يا حتي تلاش براي خنديدن مي توان خود را از شرايط ناخوشايند پس از بروز عصبانيت رها كرد. البته در اين ميان راه هاي ديگري هم پيشنهاد مي شود كه شايد كمي عجيب به نظر برسد به اين صورت كه بالش يا كوسني را برداشه و با مشت به آن بكوبيد و خشم خود را تخليه كنيد يا حتي درون آب فرياد بكشيد.
تكنبك آب و آرامش هم روشي است كه در آن شيشه آبي را در يخچال مي گذاريم و هر وقت عصباني شديم به سراغ آن آب مي رويم و كمي از آن مي نوشيم و به خود تلقين مي كنيم:" اين آب به من آرامش مي دهد."
البته شايد تمام اين روش ها سودمند باشند، ولي به نظر مي رسد بيشتر آنها مقطعي هستند در حالي كه بالا بردن آستانه تحمل مهارتي است كه نياز به دركنار هم قرار گرفتن بسياري از عوامل دارد. به اعتقاد يكي از روانشناسان بهترين راه براي بالا بردن آستانه تحمل اين است كه دولت ها و سازمان ها افراد را از نظر سلامت رواني در وضع مصونيت قرار دهند.
البته در اين ميان همه افراد جامعه نيز موظف هستند با ياد گيري مهارت هاي لازم و به كارگيري شيوه هاي مناسب، روان و شخصيت خود را سالم نگه دارند و با گام برداشتن در مسير خودشكوفايي، از زندگي و انسان بودن خود لذت ببرند.
نتيجه گيري
شناخت دلايل و ريشه هاي اين گونه رفتارها مي تواند به تعيين سبك زندگي صحيح ما كمك فراواني كند. براي اينكه بتوانيم در مناسبات و روابط اجتماعي خود به شكل شايسته عمل كنيم و بردباري را در خود تقويت كنيم، هم نيازمند خودسازي هستيم و هم نيازاست كه در سطح جامعه آموزش مهارت هاي ارتباطي داده شود و هم اينكه امنيت در سطوح مختلف جامعه حكمفرما باشد و هم اينكه حقوق و تكاليف و پيامد هاي رفتارها در جامعه مشخص باشند.
بايد نحوه برخورد با افراد پرخاشگر و عصباني آموزش داده شود و علت اين گونه رفتارها با برنامه ريزي هاي صحيح كارشناسانه در تمامي جلسات فرهنگي و اجتماعي، تربيتي بررسي و در صورت نياز به انجام اقدامات جزيي و كلي با حركت هاي پيشگيرانه در جامعه هشدارهاي مناسب و لازم داده شود. بايد دانست كه اين گونه بيماري ها چنانچه به سرعت درمان نشود چه از نظر پزشكي و چه روانشناسي و چه اخلاقي و رتفاري حتماً بايد انتظار بروز رفتارهاي خشونت آميز كه آسيب جدي بر پيكره جامعه وارد مي كنند باشيم.
يكي از مسايلي كه بايد همه نسبت به آن بي تفاوت نباشيم و در رابطه با اينگونه افراد دقت داشته باشيم اين است كه خانواده ها و دوستان نسبت به ايجاد آسايش و آرامش روحي و رواني آنها دقت داشته باشند كه درصد زيادي از اين نوع بيماري ها كاسته مي شود.البته حضور اين افراد در جلسات اسلامي اخلاقي و تربيتي در جهت آگاهي و اصلاح آنها بسيار موثر خواهد بود.
سرهنگ جهانگير كريمي – معاون اجتماعي فرماندهي انتظامي استان اصفهان