افسردگی یک بیماری روانی است که گاهی کودکان را تحت تاثیر قرار میدهد و باعث میشود که آنها برای یک دوره زمانی طولانی احساس غم، عصبانیت و ناکامی کنند. در گذشته، متخصصان بر این باور نبودند که کودکان نیز ممکن است دچار افسردگی شوند اما اکنون دانشمندان معتقدند که افسردگی عمده (حاد) در بین کودکان بسیار شایع است. بر طبق آمارهای منتشر شده از سوی اتحادیه ملی بیماری‌های روانی در آمریکا (NAMI)، در حدود 2 درصد کودکان 6 تا 12 ساله و 4 درصد نوجوانان به افسردگی عمده مبتلا هستند.
افسردگی در کودکان یکی از موضوعاتی است که کمتر به آن پرداخته شده است. موضوعی که اگر به موقع به آن توجه نشود، خسارت های جبران ناپذیر روحی و جسمی را به وجود می آورد.
بعضی از روانکاوان حتی افسردگی را معادل عزاداری دانسته اند و عنوان کرده اند که کودک افسرده برای از دست دادن شخص یا چیزی عزیز و دوست داشتنی، گویی عزاداری می کند. شاید در پاره ای موارد به نظر می رسد که کودک چیزی را از دست نداده اما مسلما در بین چیزهایی که دارد فقدان چیزی را احساس می کند، برای مثال کودک مادر دارد ولی مادر دلخواهش نیست یا پدر دارد اما پدر دلخواهش نیست. این گونه مضامین هم به عنوان فقدان سمبلیک مطرح هستند و موجب افسردگی می شوند گاهی رفتار والدین از نوع آزاردهنده، تحقیرکننده و مقایسه کننده است که حالات افسردگی را در کودک به وجود می آورد. در پاره ای از موارد هم، مادر خود افسرده است و کودک در اثر مجاورت با او ناخواسته تمامی حالات وی را دریافت می کند. به طور کلی چنانچه محیط زندگی کودک مطلوب نباشد و نیازهایش ارضا نشود خطر افسردگی برای او وجود دارد.
همانطور که عنوان شد، افسردگی در کودکان اگر به موقع شناسایی و درمان نشود منجر به خسارات جبران ناپذیری از جمله خودکشی میشود.
یک حقوقدان و فعال حوزه کودک، اجبار به ازدواج در کودکی، ترس اخراج از مدرسه و تقلید صحنه اعدام را از جمله دلایل خودکشی کودکان عنوان کرد.
هادی شریعتی درباره ریشه‌های خودکشی در میان کودکان و نوجوانان با بیان اینکه فراگیر شدن خودکشی کودکان و نوجوانان نتیجه همه چالش‌ها و مسایل حل نشده حقوق کودک در ایران است، گفت: اگر خودکشی‌های اخیر را بررسی کنیم مساله روشن‌تر میشود زیرا علت این خودکشی‌هاآسیب‌هایی بوده که سال‌ها فعالان حقوق کودک درباره آن تذکر می‌دادند و خواهان رفع آنها بودند
وی ادامه میدهد: یکی از مواردی که در خودکشی‌ها نمود بیشتری دارد خودکشی ناشی از فشار آموزشی- مثل نمره گرایی در مدارس- است، همچنین فقر، عدم عدالت، توزیع نابرابر ثروت و امکانات بویژه در شهرستان‌های مرزی همچون سیستان و بلوچستان از علل مهم خودکشی در میان کودکان و نوجوانان است.
در همین راستا تحقيقی روي کودکاني که اقدام به خودکشي کرده و طي سالهاي 84-80 به مرکز پزشکي، آموزشي لقمان حکيم مراجعه نموده اند، انجام گرفت.
تحقيق به روش مطالعه داده هاي موجود انجام و پرونده کليه بيماراني که با تشخيص قطعي خودکشي مراجعه نمودند و ناموفق بودند از بايگاني خارج و مورد مطالعه قرار گرفتند.
طي مدت مورد بررسي، تعداد 60 نفر واجد شرايط وجود داشتند که در سنين 6 تا 13 سال بوده و از اين تعداد 62 درصد پسر و 38 درصد دختر بودند. خودکشي در پاييز نسبت به ساير فصول و روزهاي آخر هفته و در ساعات 6 تا 12 شب بيشتر انجام گرفته و از عوامل آن میتوان به وجود عامل استرس زا، خانواده گسسته و مشکلات تحصيلي اشاره داشت. در 93 درصد موارد با دارو خودکشي انجام گرفته و از نظر بيماريهاي زمينه اي، افسردگي بيشترين بيماري را شامل مي شد. 40 درصد کودکان رفتار خودکشي را از طريق تلويزيون و بعد از مادر و افراد خانواده ياد گرفته اند.
با توجه به اینکه درکشورمان آموزش های لازم برای پیشگیری از خودکشی و درمان افسردگی، داده نمیشود، چند نمونه از درمان های مختلف افسردگی کودکان بیان میشود.
مطالعات معتبر نشان داده اند که یکی از مهم ترین راه های موثر در پیشگیری از خودکشی در کودکان و نوجوانان، گنجاندن برنامه های پیشگیری از خودکشی در درس های آموزش مهارت های روانی -اجتماعی در مدارس است. دیده شده است که کودکان و نوجوانانی که تحت این آموزش ها قرار می گیرند در برخورد با احتمال خودکشی خود یا همسالان بهتر می توانند متوجه این مساله مهم باشند که رفتار خودکشی در هیچ شرایطی طبیعی نیست و سریع تر کمک می گیرند.
کودکان و نوجوانان باید آموزش کافی در زمینه حل مشکلات بین فردی بدون استفاده از روش های پرخطر دریافت کنند. زورگویی در مدارس و فضاهای مجازی یکی از عوامل موثر در خودکشی کودکان و نوجوانان است. لازم است همه افراد، آموزش های لازم را در این زمینه ها فرا بگیرند و روش های جلوگیری از این زورگویی ها و نحوه برخورد با آن ها به خانواده ها و پرسنل مدارس و تمام مکان هایی که با کودک و نوجوان سروکار دارند، آموزش داده شود.
بسیاری از کودکان و نوجوانان پیش از اقدام به خودکشی اثری از آن به جای می گذارند. به طور مثال آسیب به جسم خود، گذاشتن ردپایی از تمایل به مرگ در نوشته ها و بازی ها، سوال راجع به میزان مرگ آور بودن روش های مختلف، خداحافظی با افراد خاص و یا نشانه های دیگری که گاه خانواده ها و اطرافیان به اشتباه آن ها را نوعی نمایش یا ژست خودکشی در نظر گرفته و اهمیت کافی به آن ها نمی دهند، هرگونه ردپای فکر مرگ و عدم تمایل به زندگی باید جدی گرفته شود و هرچه سریعتر به متخصصان مراجعه شود.
مسوولین کشور باید در جهت ارتقا سطح آگاهی های مردم تلاش کنند لذا باید آموزش های مطابق با استانداردها را گسترش دهند تا شاهد اینگونه ناهنجاری ها در کشور نباشیم.
