قربانیِ همه گیری

احتساب - کیاست- مهدی برزین- با عمیق تر شدن بحران کرونا و گذشتن مبتلایان به این ویروس از مرزچهل میلیون نفر در دنیا، هر روز ابعاد جدیدتری از تعمیق اثر این بیماری مشخص می شود، اثری که شاید تا سال ها و دهه ها همراه مردمانی باشد که در این کره خاکی زندگی می کنند، بحران کرونا در این چند ماه که از شروع آن در ووهانِ چین و سرایتش به همه دنیا، محیط زیست را هم تحت تاثیر خود قرار داده است، در ابتدا به دیل کاهش ترددها و توقف فعالیت برخی صنایع آلاینده، برای اولین بار تولید گازهای گلخانه ای به مقدار قابل توجهی کاهش پیدا کرد.

این کاهش مقطعی اما دوامی نداشت و حالا دوباره به حالت اول برگشته است، شرایط مخاطره آمیزی که هیچ کشوری از آن مصون نمانده است.

با این همه کرونا چنان در صدر اخبار قرار گرفته و همه منابع را به خدمت گرفته که سخن گفتن از محیط زیست، تنها یک حواس پرتی محسوب می شود، اما این حواس پرتی جدی تر از آن است که بتوان از آن فرار کرد، همین امروز که این سطور را می خوانید، دوباره تهران، اصفهان، مشهد و دیگر شهرهای بزرگ در هاله ای از دود فرو رفته اند، تالاب میان کاله قتلگاه پرندگان مهاجر شده و خشکیدن سریالی زاینده رود، مثل فرا رسیدن فصل وحشت برای مردمان اصفهان است.

در همین روزها که ترس از ابتلا به کوئید 19 بسیاری را به استفاده معدود امکان های باقیمانده یعنی ماسک، کشانده، هشدارهایی شنیده می شود که با این پسماند ماسک های یک بار مصرف چه باید کرد؟ وقتی هر روز از تریبون صدا و سیما به شما می گویند بدون ماسک از خانه خارج نشوید، در خانه بمانید، دور کاری کنید، اما کسی از آنها نمی پرسد که تکلیف زباله های بهداشتی که نیاز به زباله سوز خاص خودشان را دارند چه می شود؟ آن هم وقتی دوستان چینی یکی را به تهران اهدا کرده اند اما صد مدعی پیدا کرده است!

با شتاب گرفتن روند صعودی آمار درگذشتگان بر اثر ویروس ناخوانده از شرق، دیگر کسی از تخریب محیط زیست، شکار غیر قانونی، آتش گرفتن معدود جنگل های باقی مانده در زاگرس یا تاراج منابع غیرقابل جایگزینی در اکوسیستم خلیج فارس و دریای عمان سخن نمی گوید.

در این میانه وقتی به جوی های شهرهای بزرگ سر بزنید، ممکن از مشاهده رد شدن سریع و گستاخانه موش ها بر خود بلرزید، موش هایی که با فراهم شدن شرایط زیستی در سطوح بالاتر و پسماندهای بیشتر برای خوردن، راهی جوی ها و کوچه ها شده اند، از سوی دیگر با ادامه استفاده بی محابا از الکل و دیگر مواد ضد عفونی کننده که همراه با سرایت آن به فاضلاب ها، سوسک ها و دیگر همتایانشان کم کم مقاومت بیشتری از خود نشان می دهند و با جسارت بیشتری وارد آشپزخانه ها و هر محیط مستعدی می شوند، با کشتن هر چه بیشتر باکتری ها(مفید و غیر مفید) مقاومت بدن انسان در برابر عوامل خارجی کاهش پیدا می کند و به همین ترتیب او را به استفاده بیشتر از آنتی بیوتیک، ضد عفونی کننده و الکل و مانند آن سوق می دهند.

همین روزهای کرونایی که همه در حال فاصله گرفتن از یکدیگر هستند، مصرف پلاستیک از مرز بی سابقه هم فراتر رفته است، جنون بسته بندی کردن به هر کالا یا خدماتی که می خرید یا دریافت می کنید کشیده شده و کسی نمی خواهد به این فکر کند که این همه پلاستیک کجا می روند، دلخوشند که آن را به دست بازیافت کنندگانی می سپارند که معلوم نیست از سوی چه جا یا کسی در حال جمع آوری پسماندهای قابل بازیافت شما هستند.

همه مسایل را می توانید با جستجویی دقیق تر در میان اخبار و شبکه های اجتماعی پیدا کنید، خواهید دید که در سراسر جهان صدای طرفداران حفظ محیط زیست در حال خاموش شده است، درست وقتی جنبش ضد پلاستیک می رفت که عالم گیر شود، با شروع همه گیری کرونا، آنچنان به محاق رفت که سر برآوردن آن تا اطلاع ثانوی قابل پیش بینی نیست، آن هم درست در زمانی که قیمت نفت و فرآورده های پتروشیمی در سراسر جهان کاهش پیدا کرده و رقابت شدیدی میان تولیدکنندگان این مواد برای ماندن در بازار به هر قیمتی آغاز شده است، پس تعجب نکنید اگر یک روز در خانه شما را بزنند و پلاستیک مجانی به شما بدهند و ترغیبتان کنند که این دور ریختنی های مقاوم در برابر تجزیه را هر جور که دلتان می خواهد استفاده کنید.

سوختن جنگل ها دیگر آنچنان حساسیت برانگیز به نظر نمی رسد، پاسخ بسیاری افراد در برابر چنین مسایلی این است که فعلا جانمان مهمتر از همه چیز است یا اینکه می گویند وسط این معرکه دلت خوش است! ولی آیا این تمام ماجراست؟

یکی از مسایلی که پیوسته در چند سال گذشته ذهن حامیان محیط زیست را به خود جلب کرده، صید ترال است، فناوری که از اتفاق در اختیار ایران نیست اما دیگرانی هستند که تورهای خود را تا کف دریا پهن کرده و هر چه بتوانند را جارو می کنند، برایشان فرقی ندارد که زیست گاه مرجان ها را برای همیشه خراب می کنند یا هر ماهی و موجود زنده دریایی ای را بالا بکشند. در این تورها،از عروس دریایی، کوسه خلیج فارس و سفره ماهی دریای عمان پیدا می شود تا انواع ماهیان کمیاب و مرجان های تازه رشد کرده، صدف ها و خرچنگ های خاط دریاهای جنوب دیده می شوند.

اما این صیادان صنعتی از کجا آمده اند؟ برخی از مسوولان در چند سال اخیر صید ترال را تکذیب کرده اند و دلیل آنها تنها یک چیز است؛ صید ترال منع قانونی دارد! پرسش اینجاست که ممنوعیت صید ترال جلوی این کار را گرفته است؟ چون شما در مرکز نشسته اید و فرموده اید که اصلا صید ترال یعنی چه، دلیلی برای ادامه غیرقانونی چنین تجارت جهان سوزی وجود ندارد، اگر فرمایشات مقامات دولتی، مورد قبول و اطاعت گریزکنندگان از قانون قرار گرفته، پس چرا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اخباری از متوقف کردن فعالیت های این چنینی را منتشر می کند؟

سال گذشته پس از انتشار اخباری که نشان از فقر و بیکاری صیادان ایرانی پس از حضور ترال های ناخوانده داشت، مثل بسیاری موارد ابتدا تکذیب شد، اما در نهایت با ورود نیروهای مسلح و به طور ویژه سپاه پاسداران این مساله در آن زمان مرتفع شد. اما علی الظاهر این نوع از صید آنچنان جذاب و پردرآمد است که بار دیگر صیادان ترال عزم آب های دریای عمان و خلیج فارس را کرده اند، آنها اگرچه در بیشتر موارد حضور خود را به آب های بین المللی محدود می کنند اما چنان تیشه ای به ریشه اکوسیستم های دریایی منطقه می زنند که تا سال ها یا برای همیشه قابل جبران نیستند، به همین دلیل است که جلوگیری از حضور این تاراج کنندگان زندگی، تنها با همکاری نیروهای مسلح کشور و هماهنگی کشورهای منطقه ممکن می شود.

حال پرسش اینجاست اگر سپاه به این موضوع ورود نمی کرد آیا باز هم سیل تکذیبیه ها و متهم کردن رسانه های به بزرگنمایی یا سیاه نمایی از سوی نهادهای ذیربط سرازیر نمی شد؟

در همه این سال ها وقتی صحبت از محیط زیست و تخریب بی سابقه آن می شود، ابتدا تکذیب و سپس ناچیز شمردن و در پایان پذیرفتن مشکل و اعلام ناتوانی از حل آن، یکی از روش های همیشگی سازمان های ذیربط و مرتبط با محیط زیست به شمار رفته است.

همه می دانند کدام صنایع آلاینده در کشور فعالیت می کنند، مردم و مسوولان باخبرند که تولیدات غیر استاندارد، موتورسیکلت ها و خودروهای فرسوده و بی کیفیت جزو عوامل اصلی آلودگی شهرها هستند، آنها از خسارت های که مصرف بی رویه بنزین، گازوئیل و نفت کوره برای آینده کشور دارد، آگاهند، برای مثال بسیاری می دانند از بین بردن ریه های یک شهر، بلندمرتبه سازی چگونه جریان باد به درون شهرها را مختل می کند و از عوامل تشدید کننده وارونگی هوا است.

ولی آیا اقدام خاصی صورت می گیرد؟ حامیان محیط زیست توانسته اند تقاضای حفظ و حراست از آن را به مطالبه عمومی مبدل کنند یا همان حامیان در شهرهایی مثل اصفهان برای آگاه کردن افکار عمومی از دلایل واقعی خشکیدن زاینده رود و نیاز به احیای آن از طریق مدیریت مصرف و اقدامات سخت، کاری کرده اند یا فقط به شکوائیه های طولانی بسنده کرده اند؟

چگونه می توان در زمانه ای که انبوه تیرهای بلا، اقتصاد، معیشت و حالا جان مردمان را نشانه گرفته، به افکار عمومی، تصمیم گیران و تصمیم سازان قبولاند که مقوله محیط زیست، مساله ای فانتزی، احساسی، تعارف بردار نیست و کسی از روی شکم سیری، وقت خود را برای متقاعد کردن دیگران به مصرف یک پاکت نایلونی یا لیوان یک بار مصرف تلف نمی کند!

چه زمانی می توان به دیگران فهماند که بحران های مقطعی نباید گوش ها وچشم ها را از دیدن و شنیدن روایت بحران فرونشست زمین، نابودی زیستگاه های جانوری و جنون ویلاسازی در هر آبادی باقی مانده ای باز دارد؟

این پرسش های دنباله دار، قصه های پر از آب چشم و روایت های عینی و مستند از بحران های محیط زیستی، ریزگردهای داخلی و خارجی یا کم توجهی و نگاه لوکس به انرژی های پاک، امروز زیر آوار کرونا دفن می شوند، یک روز دیگر به خاطر کمبود منابع و بودجه برای حل آن نادیده گرفته می شود و صرفه ناپذیر بودن اقتصادی تعطیلی صنایع آلاینده تحت عنوان دلیل برای کم کاری اعلام و در نهایت بیکار شدن نیروی کار و لزوم کاهش بروکراسی اداری در برابر کسب وکارهای تازه، به عاملی برای ندیدن و نشنیدن تبدیل می شوند.

ولی آینده نزدیکتر از آن است که بتوان از گریخت، امروز و در همین لحظاتی که زیست انسانی در میانه یکی از همه گیری های بی سابقه جهانی گرفتار آمده، نباید از فردایی که می آید غافل بود، نباید جارو شدن کف دریاها و نابودی زیستگاه های دریایی با تورهای صنعتی فراموش شود و اگر کسی گوش شنوا دارد، به فکر خود، فرزندان و نسل های آینده باشد، اگر شما به حفاظت از محیط زیست اعتقاد ندارید، محیط زیست به شما اعتقاد دارد و همیشه جلوی چشم تان است، حتی اگر نخواهید ببینید.