احتساب - کیاست – حبیب صادقی - در شهر قشنگ صحبت از افزایش تعامل بین مردم و مسوولان با شفافیت است. سخن گوی شورای اسلامی شهر اصفهان می گوید: تلاش کردیم کار برای مردم انجام شود. شهردار اصفهان، در سی و هشتمین نشست معاونان محیط زیست و خدمات شهری کلان شهرهای ایران گفت: هدف از شعار "اصفهانِ من ، شهر زندگی" ایجاد تعلق خاطر شهروندان به اصفهان است. اما بیایید واقع بین باشیم. ما در جامعه با بی اعتنایی مسوولین به مردم مواجه ایم و باز خورد این بی اعتنایی در جامعه منجر به بی اعتنایی و بی تفاوتی اجتماعی می شود. توسعه پایدار مهم ترین شاخص رشد و پیشرفت یک کشور است و رشد مشارکت و همدلی اجتماعی یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه پایدار در جهان معاصر است، اما آنچه که امروزه در این باره در کشور ما به وضوح دیده می شود رشد «بی تفاوتی اجتماعی» است که یکی از مهم ترین مسایلی است که گریبانگیر جامعه ما شده است.
با ورود فضای مجازی به زندگی اجتماعی ایرانیان، بنظر می رسد که بی تفاوتی اجتماعی شدت بیشتری یافته و هر نوع مسوولیت پذیری در مقابل جامعه به شکل مجازی و فقط در فضای مجازی نمایانگر می شود. تغییر سبک زندگی برخی از مردم، در سایه تبلیغات فرهنگ غربی نیز به دامنه این عارضه اجتماعی - اخلاقی افزوده است. این مقوله تا آنجا دیده می شود که مردم در زندگی روزمره خود، برخورد با ناهنجاری و کجروی در حوزه های مختلف اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و آموزشی را تجربه می کنند ولی کمتر مشاهده شده کسی نسبت به آنها واکنشی متناسب با اخلاق و آموزه های جامعه نشان دهد تا جایی که می‌توان گفت بی‌تفاوتی اجتماعی به یک پرستیژ تبدیل شده است.
در این زمینه سوالاتی مطرح است از جمله:
1ـ علل شکل گیری بی تفاوتی اجتماعی چیست؟ 2ـ بی تفاوتی اجتماعی چه آسیب هایی را متوجه جامعه خواهد کرد؟ 3- راهکار ارتقای مشارکت و رشد همدلی اجتماعی در جامعه چیست؟
پیش از پرداختن به مقوله بی تفاوتی اجتماعی لازم است تا تعریفی از مفهوم «بی تفاوتی» داشته باشیم؛
بی تفاوتی چیست؟
بی تفاوتی؛ مفهومی است که حکایت کننده نوعی بی توجهی و بی قیدی در افراد نسبت به قوانین، هنجارها، حوادث و اتفاقات اجتماعی، سیاسی و غیره در جامعه است که از سوی عمده اندیشمندان حوزه های مختلف مطالعاتی (اخلاق اجتماعی، علوم اجتماعی، روانشناسی اجتماعی، جامعه شناسی شهری، ارتباطات و مردم شناسی اجتماعی و...)، نکوهش شده و با قاطعیت محکوم گردیده است.
معنای ساده بی تفاوتی اجتماعی یعنی اینکه برای ما مهم نیست چه بر سر دیگران آید و آن روابط عاطفی و مسئولیت پذیری افراد در قبال دیگران کمتر شود.
بی تفاوتی اجتماعی از نگاه قرآن و قانون اساسی
در اندیشه اسلامی، مُفسران قرآن کریم (ذیل آیات امر به معروف و نهی از منکر و آیات 104 و 110 سورة آل عمران)، محدثان و فقیهان (با ارایه و تبیین حدود 800 روایت از کتاب وسائل الشیعه) همگی موضوع بسیار مهم بی تفاوتی اجتماعی را با تعبیرهای گوناگون مورد توجه قرار داده اند و معتقدند که احساس مسئولیت و نوع دوستی مایه قِوام و دوام تمام واجبات و ارزش‌های انسانی و اسلامی است.
اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز با الهام از آیات قرآن کریم (توبه/ 71) برای مقابله با بی تفاوتی، دعوت به خیر (امر به معروف و نهی از منکر) را وظیفه‌ای همگانی و بر عهده مردم نسبت به یکدیگر مقرّر کرده است. بنابراین، آنچه در مسایل فردی و اجتماعی انسان‌ها دارای ارزش و در درجه اولِ اهمیت می باشد، داشتن حساسیت نسبت به سلامت و سعادت خود، خانواده، همسایگان و افراد جامعه است. به اینکه بکوشیم نسبت به نقص ها، عیب ها و مشکلات گوناگونِ خود و دیگران بی تفاوت نباشیم که این بی تفاوتی آفتِ سلامت و پیشرفت جامعه اسلامی خواهد بود.
آثار بی تفاوتی در زندگی اجتماعی
«بی تفاوتی» از جمله آسیب‌های مهم در روابط انسانی و مانعی مهم در برابر ترویج سبک زندگی اسلامی محسوب می‌شود و در صورت فراگیرشدن بی تفاوتی در جامعه، در هیچ کس توانایی و عزمِ برخورد با نابسامانی‌ها و دعوت به خوبی‌ها وجود نخواهد داشت.
شهر نشینی یکی از دلایل شکل گیری بی تفاوتی در زندگی اجتماعی شهروندان است. در نتیجه این تغییر در سبک زندگی، تغییر در ساختار خانواده نیز رخ داده است که این عامل نیز خود یکی دیگر از علل شکل گیری بی تفاوتی در زندگی اجتماعی شهروندان شده است. تغییر در نوع روابط اجتماعی، تغییر خرده فرهنگ ها، فردگرایی، کاهش مهربانی اجتماعی در سطح جامعه، کاهش مدارای اجتماعی، تفاوتهای فرهنگی و افزایش مشغلات زندگی که به ضعیف شدن ارتباطات منجر شده است همگی دست به دست هم داده اند تا "بی تفاوتی" هر چه پررنگ تر در جامعه نمود و بروز پیدا کند.
بی تفاوتی اجتماعی چه آسیب هایی را متوجه جامعه خواهد کرد؟
بی تفاوتی اجتماعی امروز آنچنان در جامعه ما عمیق شده است که ما مجبور هستیم برای کمک به نیازمندان جشن‌های گلریزان برگزار کنیم تا کسی بیاید و کمکی کند. در حالی که در گذشته بر اساس تعالیم دینی مردم احوال همسایگان خود را می پرسیدند و به این موضوع اهتمام داشتند. این موضوع نشان می دهد که روابط عاطفی ما ضعیف شده و در نتیجه همین بی تفاوتی‌ها ضعیف تر نیز خواهد شد و این نقیصه به کاهش هر چه بیشتر مسوولیت های اجتماعی شهروندان منتهی خواهد شد که نتیجه زیانبار آن باز هم بصورت پررنگ تر گریبانگیر شهروندان خواهد شد. متاسفانه بی تفاوتی در حال تبدیل شدن به یک پرستیژ در جامعه است و غافل از اینکه این بی‌تفاوتی روزی گریبان تک تک افراد جامعه را خواهد گرفت.
راهکار ارتقای مشارکت و رشد همدلی اجتماعی در جامعه چیست؟
چندین مولفه در این بخش تاثیرگذار است: اعتماد اجتماعی، اعتماد بین مردم و حکام، اعتماد بین مردم و نهادهای اجتماعی، اجرای کارهای فرهنگی. جامعه باید تلاش کند تا فرزندان خود را از کودکی مسوولیت پذیر تربیت کند. به جای تقویت فردگرایی، باید توجه به سمت منافع جمعی در سبک زندگی و الگوهای تربیتی جایگزین شود. اگر مسوولیت پذیری در جامعه تقویت شود، مشارکت و همدلی به تبع آن بیشتر می شود. در جامعه ای که سرمایه اجتماعی بیشتر باشد، مسوولیت پذیری هم بیشتر دیده می شود به همین دلیل مشارکت اجتماعی یکی از مولفه های جدی سرمایه اجتماعی در جامعه است. سرمایه اجتماعی با قانون و بخشنامه در جامعه افزایش پیدا نمی کند و تمامی اجزای جامعه باید در این زمینه فعال باشند. برای ارتقای همدلی اجتماعی در جامعه باید هم دولت و هم مردم وارد عرصه شوند. روحانیون، صاحبنظران، معتمدین، ورزشکاران، اساتید و ... همه می توانند موثر باشند اما شرط اول این حرکت این است که بپذیریم ما جامعه ای هستیم که داریم به سمت بی تفاوتی اجتماعی و فردگرایی بیشتر گرایش پیدا می کنیم.
بی تفاوتی در جامعه نوعی بیماری اجتماعی است. همان گونه که در مقابل آن، هرگونه اعتنای اجتماعی و نوع دوستی در حیات فردی و اجتماعی، نشانه پویایی و سلامت اجتماعی است. چنین پدیده ای در جامعه با سابقه فرهنگی کهنش بسیار می تواند نگران کننده باشد چه آنکه این نوع بی تفاوتی نه ریشه در آموزه های مذهب ما دارد نه ریشه در فرهنگ ملی مان. صرف نظر از آنکه چه عاملی سبب ایجاد این بی تفاوتی درجامعه شده است؛ ناگفته پیداست فردی که احساس مسوولیتی در مقابل همنوع غرق به خونش در خیابان (در تصادفات و ...) نمی کند، تعهد چندانی هم به رشد و پیشرفت جامعه خود و اعتلای فرهنگی، علمی و اقتصادی آن نخواهد داشت این در حالی است که احساس تعلق فرد به کلیت جامعه و تعهد نسبت به سرنوشت جمعی، عمل مهمی در حفظ انسجام ملی و اعتلای یک کشور است.
در جامعه ای که تک تک افراد به جامعه احساس پیوستگی داشته و خود را در قبال سرنوشت هم مسوول می دانند ضمن آنکه جامعه ای شادتر، پر انرژی تر و اخلاق گراتر خواهیم داشت، رشد و پیشرفت همه جانبه آن با شتاب بیشتری رخ می دهد. در شهر قشنگ همه چیز باید به همه چیز بیاید. گروه مدیریت شهریِ شهر قشنگ رسما به روابط عمومی سخنگوی شورای اسلامی شهر تبدیل شده است. تقلیل دادنِ کار رسانه ای به حوزه روابط عمومی امری غیر حرفه ای است. و این جاست که در متن ها، گزارش ها و تحلیل های گروه مدیریت شهریِ شهر قشنگ، نقد درون ماندگار و مطالبه گری به محاق می رود. در گزارش ها و تحلیل های اقتصادی شهر قشنگ شاهد نوعی عدم انسجام و محافظه کاری هستیم. دوستان در شهر قشنگ لازم است به این نکته خوب توجه داشته باشند که عملکرد آنها توسط افکار عمومی جامعه و خصوصا ارباب جراید همواره رصد می شود.
شکی نیست که تحریم ها به اقتصاد ایران آسیب رسانده است، اما نباید زیان سال ها سوءمدیریت اقتصادی را دست کم گرفت. رشد تولید بالفعل و پایین ایران نسبت به تولید بالقوه، تورم بالا و نوسانات رشد تولید را نمی توان در تحریم ها ردیابی کرد و ریشه های داخلی ناشی از دوره های طولانی سوءمدیریت اقتصادی دارد.
قیمت ها، رانت جویی، سیستم بانکی ضعیف و موسسات مالی توسعه نیافته جزو عوامل اصلی است. لیکن تحریم ها برخی از این روندها را تشدید کرده و اجرای اصلاحاتِ به شدت مورد نیاز را به تاخیر انداخته است.
در زمان افزایش شدت تحریم ها، دولت ها گرایش به سیاست های ضد بازار، مانند یارانه های کلان برای غذا و انرژی دارند، و حتی ممکن است آنها را تشدید کنند، یا برای کاهش نرخ ارز به چند نرخی برای ارز متوسل شوند.
تحریم ها بر رشد تولید اثری کاهنده داشته و به نظر برخی تحلیلگران حدود ۲ درصد در سال تخمین زده می شود ، اما وقتی در طول زمان انباشته شود قابل توجه است.
حتی اگر عملکرد رشد ایران را در دوره ۲۰۲۱-۱۹۸۹ با ترکیه و سایر اقتصادهای نوظهور مشابه مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که رشد تولید ۳ درصدی ایران هنوز کمتر از میانگین رشد ۴.۴ درصدی است که توسط اندونزی، ترکیه، کره جنوبی و تایلند در یک دوره مشابه تجربه شده است.
اثرات احتمالی تحریم ها بر انحراف قیمت ها و افزایش نابرابری درآمدی و فقر مشخص است. هزینه واقعی خانوارها در ایران کاهش یافته است توزیع درآمد در مناطق شهری و روستایی ناعادلانه تر شده است. ضریب جینی ایران در حال افزایش است و تقریبا در همان سطح ضریب جینی ایالات متحده است که در میان اقتصادهای پیشرفته در بالاترین میزان است.
تحریم ها همچنین به برخی از اثرات مثبت منجر شده است. صادرات غیرنفتی از ۶۰۰ میلیون دلار قبل از انقلاب به حدود ۴۰ میلیارد دلار رسیده است. بخش فناوری پیشرفته در ۱۰ سال گذشته شاهد رشد تصاعدی بوده است و اکنون یکی از سریع‌ترین بخش‌های در حال رشد منطقه است. شرکت‌های بزرگ مبتنی بر وب ایران توسط رقابت بالقوه شرکت‌های بین المللی که در پرانتز نشان داده شده‌اند محافظت شده‌اند، از جمله: دیجی کالا (آمازون)، آپارات (یوتیوب)، کافه بازار (گوگل پلی)، اسنپ (اوبر)، دیوار (کریگ‌لیست). تخمین زده می شود که اکنون بیش از ۶۵ درصد خانوارهای ایرانی به اینترنت متصل هستند. این گسترش سریع توسط دولت تسهیل شد تا اینترنت پرسرعت مقرون به صرفه در ایران به واقعیت تبدیل شود.
تحریم ها همچنین منجر به پیشرفت های قابل توجهی در زمینه تولید موشک ها و سایر فناوری های نظامی شده است. همچنین لغو تحریم ها به احتمال زیاد اثرات مثبت کوتاه مدت خواهد داشت و برای پایداری بلندمدت اصلاحات اساسی، علاوه بر مدیریت بهتر اقتصاد، مورد نیاز است. این شامل اصلاحات گسترده ای در بانکداری، سیستم مالیات و یارانه، یکسان سازی نرخ ارز، و توسعه یک سیستم منسجم شبکه امنیت اجتماعی برای حمایت از طبقات فرو دست و اقشار آسیب پذیر جامعه است. هر چند به تعبیر گرامُشی، فرودست، انسانی است به حاشیه رانده شده و نه لزوما تهی دست؛ انسانِ فرودستِ ناتوان از اعمال قدرت در جامعه. سیاست‌های توسعه منطقه‌ای باید با اولویت دادن به مناطق دورافتاده آغاز شود و سیاست‌های دولت باید برای بخش خصوصی شفاف‌تر شوند .
