شاید هیچگاه به جز در دوره قاجار، نظام سلامت در کشور گرفتار بلبشو، بی سرسامانی و مشقت های اینچنینی نشده بود، زمانی که علم پزشکی منحصر به دانش چند طبیب و کمک های اولیه از سوی دلاک ها و حمامی ها بود، کسی انتظاری نداشت و نهایت کار رفتن به دیدار حضرت عزرائیل شمرده می شد. اما در این سال ها و بخصوص دو دهه اخیر با پیشرفت های عظیمی که در علم پزشکی و عمومی شدن دانش سلامت در سطح جهانی رخ داده است دیگر کسی از پزشک عمومی انتظار ندارد که چربی خون را به جای قند خون بگیرد و نسخه ریزش مو را برای درمان کلیه تجویز کند.
کسی دیگر از ته دلش نمی خواهد به دوره دود کردن پشگل و عنبر نصارا بازگردد و برای کشیدن دندان پیش دلاک برود، انتظار مردم از نظام پزشکی کشور ترویج طب سنتی برای فرار از مسوولیت بهداشت مردمان که در قانون اساسی رایگان و در کنار آموزش جزو حقوق آنها آورده شده نیست.
امروز با این همه پزشک که تربیت آنها چه در دانشگاه های دولتی و چه دیگر موسسات آموزشی خرج های هنگفتی روی دست مردم گذاشته و مخارج بسیاری که صرف واردات تجهیزات پزشکی و دارو با ارز دولتی شده و می شود، نباید کسی در گوشه هایی از این مملکت غصه دارو و درمان بخورد و عزا بگیرد که اگر خودش یا یکی از نزدیکانش گذرشان به بیمارستان افتاد، چه خاکی بر سر کنند.
مگر بنای دولت بر یک کاسه کردن بیمه ها و تحت پوشش قرار دادن همه ایرانیان نبوده و میلیاردها دلار از بودجه کشور صرف تحول نظام سلامت نشد، آیا مسوولان وزارت بهداشت که وزیرش کار را به حال خود رها کرده و موضع اپوزیسیونی به خود گرفته است از خود نمی پرسند رسالت آنها کاری جز سامان دادن به امور درمان و سلامت آحاد ملت است؟
در حالی که به اعتراف مسوولان وزارت بهداشت، 40 درصد ظرفیت بخش خصوصی خالی مانده، اگر سری به بیمارستانهای دولتی بزنید با انبوه بیمارانی مواجه خواهید شد که با انواع امراض سر و کله می زنند و سرگردان به خودشان لعنت می فرستند که چرا مریض شده اند و از خود می پرسند چه زمانی از صف آزمایشگاه های دولتی و برخوردهای سرد کارکنان دولتی خلاص می شوند!
با این همه وقتی اخبار حضور مسوولان دولتی وزارت بهداشت را دنبال کنید با حجم انبوهی از افتتاح ها و اظهارنظرها مواجه خواهید شد که نشان دهنده تلاش روزآفزون آنها برای تسهیل امور بخش خصوصی و راه اندازی شهرک سلامت چند صد میلیاردتومانی است، آنها ظاهرا کاری جز آماده کردن فضای خدمت رسانی به بیماران مرفه داخلی و رسیدگی به مشکلات حضور توریست های سلامت برای خود متصور نیستند و چنان همت والایی در این کار به خرج می دهند که ناظر ناآگاه گمان می برد درصد بالایی از مردم، جایی در ابرها و بر فراز خطوط رفاه و درآمد سیر می کنند و اینقدر امکانات بهداشتی و درمانی در ایران فراوان است که تنها باید به فکر استفاده از ظرفیت های خالی موجود و توسعه توریسم درمانی برای بود.
اما این خیال باطل از کجا سرچشمه می گیرد؟ سری به استان های محروم و حتی شهرهای کوچک در استان های به ظاهر برخوردار چون اصفهان و یزد بزنید، بیماریهای مزمن و کمبود پزشک متخصص یا آمبولانس و اورژانس در آنجا بیداد می کند، اگر زنی دچار زایمان زودرس شود تنها با اعزام به مرکز استان می تواند امیدوار به نجات جان خود و فرزندش باشد یا در داروخانه های محلی، به جز برخی اقلام عادی، خبری از داروهای مورد نیاز آنها نیست و باید برای خرید مثلا یک بسته متفورمین اصلی، همه داروخانه های شهر مرکزی را زیر پا گذاشت.
در چند سال گذشته به موازات رشد فناوری و امکانات درمانی در سراسر جهان، امروز با وضعیتی در کشور مواجه هستیم که کلینیک های خیریه نیز از پس مخارج خود برنمی آیند و در حال تبدیل شدن به بنگاه های خصوصی درمانی هستند، بنگاه هایی که با نام خیریه رشد کرده اند اما حالا برای تامین مخارج خود یا افزایش درآمد، بیشترین سرویس را به بیماران پولداتر ارایه می کند.
پولی شدن ارزش ها و تلاش روزافزون بسیاری از پزشکان یا بیمارستان ها برای افزایش درآمد، باعث شده تا نظر مثبتی که پیشتر جامعه نسبت به طبقه پزشکان داشته چنان دستخوش تغییر شود که در نظر بخش عمده ای از آنها، پزشک تفاوت چندانی با بیزینسمن های بازار و یا فعالان عرصه ارز و طلا ندارد.
خشت کجی که در دهه هفتاد با خودگردانی بیمارستان ها نهاده شد، امروز تبدیل به دیواری لرزان و بنیانی کژ شده است که در آن بیمار به مثابه کیسه پول و تجارتی سودآور دیده می شود و هر کس در هر جایگاهی به فکر کسب درآمد از درد و رنج اوست؛ گزارش تکان دهنده روزنامه شرق از همدستی میان بیمارستان ها و فروشندگان تجهیزات پزشکی در هر کجای دنیا اگر منتشر می شد، حداقل بازخورد آن، استعفای دسته جمعی مسوولان بهداشت و درمان و برگزاری دادگاه های پردامنه در کنار اخذ غرامت های سنگین از عوامل این تجارت سیاه می بود اما تنها عکس العملی که جامعه از نظام بهداشتی مشاهده کرد، بخش نامه ای برای سخت تر شدن رابطه مستقیم ماموران خرید بیمارستان ها با شرکت هایی بود که بسیاری از آنها به طور مستقیم یا غیرمستقیم توسط پزشکان یا افرادی هم رده آنها اداره می شوند!
خصوصی سازی درمان و بهداشت در کشوری همچون ایران که زیرساخت های بیمارستانی آن در شهرهای بزرگ متمرکز شده و شهرهای کوچک سهمی زیادی از آن نبرده اند، یکی از خطاهای استراتژیک مسوولان بهداشتی در کشور بوده که منجر به تحمیل هزینه های پیدا و پنهان بسیاری بر پیکره نحیف اقتصاد ملی شده است، اجبار بیماران به انجام سفرهای طولانی تا شهرهای مرکزی، مهاجرت پزشکان متخصص و تجمیع امکانات پیشرفته در شهرهای بزرگ بدون در نظر گرفتن پهنه وسیع جغرافیای کشور و پراکندگی های جمعیتی، امروز وضعیتی را به وجود آورده که شبکه بهداشت و درمان و سیستم بیمه های درمانی کشور با هزینه های سرسام آوری مواجه شده اند، در کنار آن آسیب های بیکار شدن، مرخصی استعلاجی و کاهش راندمان کاری نیروی کار، از دیگر هزینه های پنهان این خشت کج هستند که هنوز در حال صعود به ثریای ناپیدایی بی سامانی نظام بهداشت و درمان است.
دولت و نظام درمانی کشور بهتر است به جای پرداخت کردن یارانه برای افزایش ظرفیت توریسم پزشکی، به دنبال برقراری نوعی از نظام بهداشت و درمان در کشور باشد که مانند تجربه های مشابه در برخی کشورهای کم درآمدتر از ایران مثل کشورهای اسکاندیناوی یا حتی کوبا، هر نوع دغدغه را از بیمار سلب کرده و او را جز در مورد درد و رنج خود بیماری با مشکلی دیگر روبرو نیستند.
از سوی دیگر دولت باید فکری به حال فرارهای مالیاتی این صنعت در کشور کند که در ساده ترین حالت می تواند به اجبار کار گذاشتن دستگاه های کارتخوان در مطب های پزشکان منجر شود، اینها به جز خدمات غیرقانونی است که از سوی بخش های شبه دولتی و عمومی به بیماران خارجی داده می شود و پول مالیات دهنده ایرانی را صرف درمان مشتریان پولدار خارجی می کنند.
نظام ارجاع نیز از جمله دیگر طرح های اجرا نشده در سیستم درمانی کشور است که جای خالی آن مدت هاست احساس می شود و دولت باید با قاطعیت به دنبال اجرا باشد، با اجرای این طرح می توان از مراجعات بی دلیل و شلوغی بیش از حد و همچنین سو استفاده های ثبت نشده از ناآگاهی بیماران جلوگیری کرد.
با همه اینها، اگر مسوولان فکری به حال درهم ریختگی نظام درمان کشور نکنند و نظرات متخصصان و منتقدان دلسوز را مدنظر خود قرار ندهند، در آینده فشار ناشی از این ساختار معیوب، بیشتر از پیش اقتصاد و سلامت کشور را تحت فشار قرار خواهد داد و تمام رویاها برای همترازی نظام بهداشتی کشور با همتایان منطقه ای بر باد خواهد رفت.
