سال سیل
روزهای پایانی سال 1397 بود، روزهایی که جنب و جوش شهرها و کوچه ها نوید سالی جدید را می داد. همه مردم خود را برای سال جدید آماده می کردند. کمتر کسی به هشدارها و اطلاعیه های گاه و بیگاه هواشناسی توجه می کرد. اگر دقیق تر بگویم درست 25 اسفند ماه 1397 بود که هواشناسی خبر از واقعه ای عظیم در روزهای پایانی سال قدیم و آغازین روزهای سال نو را می داد. در هفته اول فروردین 1398، سازمان‌های هواشناسی خبر از ورود سامانه بارشی متراکم در جنوب و غرب ایران دادند. این سامانه بارشی در 5 فروردین ماه، موجب ایجاد سیلاب و خسارت‌های جانی و مالی در 25 استان ایران شد. این سیلاب ها در روز نخست، حداقل 19 کشته در استان های مختلف کشور بر جای گذاشت. سازمان هواشناسی پیش بینی کرده بود که در 48 ساعت نخست این بارش ها بر شدت بارندگی در مناطق جنوب و جنوب غرب ایران افزوده خواهد شد و در برخی مناطق میزان بارش به حدود 400 میلی متر خواهد رسید. سیل های فروردین ماه 1398 طی دو موج تلفات جانی و مالی بسیاری در بخش وسیعی از مناطق ایران بر جای گذاشت. موج نخست سامانه بارشی در پنجم فروردین ماه و موج دوم از یازدهم این ماه آغاز شد و موجب وقوع سیلاب و خسارت های جانی و مالی در استان های گلستان، فارس، خوزستان، لرستان، کرمانشاه و برخی از استان های غربی ایران شد. این استان ها بیشترین خسارت ناشی از سیل را شاهد بودند. عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور، خسارت سیل های فروردین ماه را بین 30 تا 35 هزار میلیارد تومان اعلام کرد. با این وجود بسیاری از مسوولان استانی و کشوری در خصوص سیل از کلید واژه «غافلگیر شدیم» استفاده کردند اما آیا واقعا مسوولان پیش از وقوع سیل اطلاعات کافی در خصوص احتمال وقوع آن را داشتند و یا اینکه هیچ نهاد مرتبطی هشدارهای لازم را در این خصوص نداده بود؟ این سیل به لحاظ شدت، وسعت و در بر گیری از بی سابقه ترین حوادث از این دست در میهن ما بود. سیل از واپسین روزهای اسفند سال گذشته آغاز و به تدریج 25 استان کشور را درگیر خود کرد. این سیل بار دیگر اهمیت اصل پیشگیری در مدیریت بحران را به ما آموخت و نشان داد هر جا که پیش بینی های لازم و اقدامات پیشگیرانه مورد توجه قرار گرفته بود با کمترین چالش و خسارت مواجه و هر جا که به این مهم توجه نشده بود، دچار خسارات قابل توجهی شد.
سال اشک
روز چهارشنبه، 18 دیماه بود که یک فروند هواپیمای بوئینگ 800_738 متعلق به شرکت هواپیمایی اوکراین اینترنشنال با شماره پرواز 752 با 167 مسافر و 9 خدمه پرواز که در ساعت 6و12 دقیقه از فرودگاه امام خمینی، به مقصد کی یف پرواز کرده بود، پس از قطع ارتباطات با بخش کنترل ترافیک در ساعت 6 و 18دقیقه در حوالی صبا شهر از توابع استان تهران سقوط کرد و همه سرنشینان آن جان باختند. پس از سه روز انکار از طرف مسوولین، اطلاعات بیشتری درباره اصابت دو موشک سپاه پاسداران به هواپیمای مسافربری اوکراینی منتشر شد. سازمان هواپیمایی ایران گزارشی درباره حمله موشکی پدافند هوایی سپاه پاسداران به هواپیمای بوئینگ 738 شرکت هواپیمایی اوکراین منتشر کرد. گزارش سازمان هواپیمایی ایران خبر پرتاب دو موشک به سوی این هواپیما را تایید میکند. در این گزارش آمده است: «با توجه به اعلام عمومی مورخه 21 دی ماه 1398 مبنی بر پذیرش یکی از نهادهای داخلی (سپاه پاسداران) در خصوص عملیات دفاعی موشکی در زمان پرواز این هواپیما، دسترسی مسوول بررسی سانحه به اطلاعات آن نهاد فراهم و مشخص گردید که دو موشک مجاورتی از نوع تور ام_یک از سمت شمال به طرف هواپیما شلیک شده است. نحوه تاثیر این موشک ها بر وقوع سانحه و همچنین تحلیل این اقدام تحت بررسی می باشد.» بر اساس این گزارش، هواپیما پس از اصابت موشک نخست به سمت راست گردش کرده و در زمان سقوط دارای خط سیری در مسیر بازگشت به فرودگاه داشته است. موشک مجاورتی دوم در این لحظه باعث انفجار و سرنگون شدن این هواپیما شده است. فرمانده هوا فضای سپاه پاسداران، امیر علی حاجی زاده در تشریح حادثه اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی اعلام کرد پدافند هوایی به دلیل سطح بالای آماده باش هواپیما را موشک کروز تشخیص داده و به آن شلیک کرده است. حاجی زاده با بیان اینکه اپراتور چند بار درخواست لغو پروازها در شب عملیات را داده بود، گفت: آن شب به دلیل حالت جنگی اپراتور پدافندی جدیدی در حلقه غرب تهران ایجاد کردیم که همان اپراتور به هواپیما شلیک کرده است. اپراتور موظف بوده تماس بگیرد اما سیستم ارتباطی اش دچار اختلال بوده و تنها 10 ثانیه فرصت تصمیم گیری داشته است که هواپیما را موشک کروز تشخیص داده بود. سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی و کشته‌شدن مسافران و خدمه آن در کنار پنهان‌کاری و سکوت و روایت های ضد و نقیض و در نهایت اعتراف به اشتباه مسوولان با واکنش‌های داخلی و خارجی فراوانی روبرو شد. سهمگین تر از اشتباه سهوی زدن هواپیمای مسافربری اوکراینی، خطای عمدی پنهان کاری خبر آن از مردم بود. این سکوت سه روزه با تعلیقی که میان مردم برای دانستن حقیقت پدید آورد به اعتماد شکننده مردم به مسوولین ضربه بزرگ و جبران ناپذیری زد.
سال بد
سال 2020 آنچنان که باید و شاید خوب آغاز نشد. در واقع، سال نوی میلادی آن چیزی نبود که همه انتظارش را می کشیدند. هرچند که بسیاری از کشورها و مردم با شور و هیجان خاصی به استقبال سال جدید رفتند اما اتفاقاتی که در ابتدای این سال رقم خورد به طرز شگفت آوری همه امیدها و برنامه ریزی هایی که برای این سال در نظر گرفته شده بود را بر باد داد. در همان روزهای نخست سال 2020 رسانه ها، خبر از شیوع ویروسی جدید به نام کرونا دادند که مرکز آن شهر ووهان چین گزارش داده شده بود. این خبر، در ابتدای امر، چندان جدی نمی نمود و حتی بیشتر خبرگزاری ها در سرتاسر جهان یا رسانه های چینی و غیر چینی، شیوع این بیماری را در صدر اخبار خود قرار نمی دادند. اما به تدریج اتفاقاتی رخ داد که نه تنها اصحاب رسانه بلکه نگاه دولتمردان و بسیاری از سیاست گذاران را به دنبال خود کشاند و خبر شیوع کرونا تیتر اول تمام خبرگزاری ها و جراید و سایت های خبری شد.
کرونا ویروس نام هیچ بیماری نیست! بلکه این عارضه، نام یک اپیدمی حاد تنفسی است.گرچه موارد ابتلا به کرونا ویروس در یکم دسامبر 2019 دیده شد و به اثبات هم رسید اما تشخیص قطعی این ویروس در سال 2020 صورت گرفت. یعنی تا آغاز سال 2020 کسی از حضور و شیوع این ویروس اطلاعی نداشت. شاید بهمین خاطر است که نام این ویروس را کووید 2019 گذاشتند. یعنی زمان شیوع ابتدایی این ویروس. اما در ایران، مسوولان وزارت بهداشت، بر این عقیده اند که ورود این بیماری به شهر قم از طریق کارگران چینی شاغل در این شهر بوده است. البته روایت دیگری نیز بازگو شده است مبنی بر اینکه یک بازرگان ایرانی به طور غیر مستقیم به چین رفت و آمد کرده و باعث شده این ویروس به کشور منتقل شود. آنچه مسلم است، این بیماری حالا تعدادی از هموطنان را گرفتار ساخته و اقدامات کنترلی و بهداشتی برای پیشگیری از موارد ابتلا، در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفته است.
ویژگی منحصر به فرد کرونا ویروس، قدرت بالای سرایت آن است که نسبت به سایر ویروس ها مثل آنفولانزا و... شدیدتر اتفاق می افتد. شیوع کرونا ویروس در ایران رسما در تاریخ 29 بهمن 1398 تایید شد. هرچند پیش از این نیز موارد مشکوک به بیماری کوید-2019 در ایران گزارش شده بود ولی مقامات وزارت بهداشت ایران تمام آنها را رد کرده بودند. روز چهارشنبه 14 اسفند، حس روحانی، رییس جمهور ایران گفت، شیوع ویروس جدید کرونا تقریبا تمامی استان های کشور را در بر گرفته است. به گفته روابط عمومی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ایران تا ظهر یکشنبه 18 اسفندتعداد 6566 بیمار مبتلا به کرونا ویروس در کشور شناسایی شده که از این تعداد 194 نفر جان باخته اند و همچنین 2134 نفر از مبتلایان به این ویروس تا کنون بهبود یافته اند.
ویروس کرونا در ایران علاوه بر تهدید سلامت جامعه، زیان های اقتصادی بسیاری برای مردم به وجود آورده است. از جمله این تبعات می‌توان به التهابات در بازار ارز و طلا، کاهش قیمت نفت و اعمال محدودیت از طرف کشورهای همسایه برای واردات کالاها از ایران و تعطیلی بسیاری از کسب و کارها که ضررهای جبران‌ناپذیری برای صاحبان آنها به همراه داشته، اشاره کرد. مشتریان این کسب و کار ها به شدت کاهش یافته و آنها بخش بزرگی از فروش خود را از دست داده اند. مثلا صنعت گردشگری کشور به سبب شیوع کرونا آسیب بسیاری دیده است. با این همه باید گفت که اگر بحران کرونا طولانی شود خسارت های ناشی از آن نیز به صورت تصاعدی افزایش خواهد یافت و حتی برخی از کسب و کار های خرد را به تعطیلی خواهد کشاند.
در مجموع می توان گفت که بحران شیوع کرونا در ایران، موضوعی پیچیده و چند لایه است که پیامدهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و زیست‌محیطی خاص خود را به دنبال دارد. و در شرایطی که ایران به دلیل تحریم های بی سابقه با مشکلات جدی روبرو است این بحران می تواند اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار دهد. برای ارزیابی خسارت اقتصادی شیوع کرونا باید دانست که حدود نیمی از تولید ناخالص داخلی کشور از طریق بخش خدمات تولید می شود. به این ترتیب، هر گونه اختلال در ارایه خدمات و زیر مجموعه ها از جمله حمل و نقل ضربه بزرگی به اقتصاد وارد خواهد کرد. از سوی دیگر، تداوم اختلال در تجارت با همسایگان، آسیب بزرگی به اقتصاد وارد خواهد آورد و تعادل ارز خارجی را از طریق اختلال در گردش پول به کشورهای همسایه تضعیف میکند.
با این همه به گواه تاریخ ایرانی ها به خاطر توانایی‌ها و امیدشان همواره از موقعیت های مایوس کننده و پر خطر عبور کرده و بیرون آمده اند. و بحران اخیر نیز یکی از مواردی است که توانسته برای بازگشت کشور به شرایط عادی، عزم ملی را جزم نماید.
