شهرزاد . ش - بالاخره خوب است يا بد؟ ميراث سنتي مان است يا چيزي كه مصرفش باعث كلي بيماري و ضرر و زيان مي شود؟ قليان اين روزها جمع اضداد است. هر دوي اين ها را با هم دارد و به همين دليل است كه تصميم گرفتن درباره اش براي مسوولان سخت شده. تا جايي كه يادمان است قليان هيچ وقت در خانواده هاي ايراني قبح سيگار را نداشته؛ بنابراين طبيعي است كه جوان ها هم بدون اين كه از چشم غره ها و گيردادن هاي خانوادگي بترسند با خيال راحت قليان بكشند. اما از آن طرف متخصص ها مي گويند مضرات قليان براي سلامت اگر از سيگار بيشتر نباشد كمتر نيست.
همه آتش ها زير سر قليان است
هيچ كس تصورش را هم نمي كرد كه چند تكه زغال، مقداري تنباكو و چند سي سي آب، اين همه سروصدا به پا كند و روزي به بحث روز جامعه تبديل شود. ممنوعيت استفاده از قليان، همانند ديگر مواد دخاني، همان قدر در رسانه ها سروصدا كرد كه لغو ممنوعيت آن و آزادسازي استعمال دخانيات در قهوه خانه ها و سفره خانه هاي سنتي.
اول تيرماه 84 سرانجام با پافشاري و توصيه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، مصرف قليان در اماكن عمومي ممنوع اعلام شد و نيروي انتظامي مامور اجراي اين قانون جريمه نقدي و توقيف قليان هم به عنوان مجازات متخلفان از اين قانون در نظر گرفته شد.
حسن آذري پور عضو كميته كشوري كنترل دخانيات وزارت بهداشت در همان زمان، ممنوعيت استعمال دخانيات اعم از سيگار و قليان را به مصوبه دولت در سال 1376 ربط داد و درباره مضرات قليان و نامرغوب بودن تنباكو گفت: تنباكويي كه در قليان مصرف مي شود، آن قدر نامرغوب است كه حتي در سيگار هم قابل استفاده نيست. به همين دليل، آن را با 15 يا 16 نوع ماده شيميايي به نام سس و اسانس ميوه تركيب مي كنند و به اسم توتون ميوه اي مي فروشند كه اين امر، بيماري زايي دود آن را چند برابر مي كند.
انجمن ها و تشكل هاي مبارزه با موادمخدر نيز از ديگر حاميان اين طرح بودند و طي مصاحبه هاي مختلف، از زيان هاي كشيدن قليان صحبت كردند.
دكتر مسجدي دبيركل جمعيت مبارزه با استعمال دخانيات گفت كه تنباكوي قليان هاي مصرفي كشور را مورد آزمايش قرار داده اند و رشد ميكروب آسپژيلوس و 2 نوع كوكسي گرم مثبت را مشاهده كرده اند.
دكتر آذري، عضو هيات مديره انجمن زندگي بدون دخانيات هم از آمار هفتاد درصدي مصرف كنندگان زير بيست سال قليان سخن گفت و از اعتيادآور بودن نيكوتين قليان: ميزان نيكوتين در قليان، 10 برابر از هروئين اعتيادآورتر است.آمارهاي ارائه شده توسط او، حكايت از مصرف 1/14 درصدي قليان توسط نوجوانان سيزده تا پانزده ساله مي داد كه از اين تعداد، 9/18 درصد را پسران و 9/9 درصد را دختران تشكيل مي دادند.
همان قدر كه قانون ممنوعيت قليان كشي طرفدار دارد، در اين سوي ماجرا، جمع طرف داران آزادسازي كشيدن قليان هم كم تعداد نیست.
عـــلي هـاشمي مــشاور رئيس جمهور و دبير كل ستاد مبارزه با موادمخدر در دوره بحث داغ ممنوعیت استفاده از قلیان گفت: ممنوعيت مصرف قليان، مصوبه ستاد مبارزه با موادمخدر نبوده و اين ستاد، مسووليتي درباره قليان ندارد. اما پيامدهاي اين نوع تصميم گيري به ما مربوط مي شود. به نظر من هيچ نيازي به برخورد شديد با مساله قليان نيست و نبايد به دليل آلودگي تنها يك درصد تنباكوها، همه را از استعمال آن محروم كنيم.
هاشمي در ادامه به خطر اين محدوديت ها اشاره كرده و گفته است: اگر تعدادي از قهوه خانه هاي متخلف، تنباكوي آلوده مصرف كردند، ما نبايد همه قهوه خانه ها را ببنديم و يا قليان را ممنوع كنيم. زيرا ايجاد محدوديت درباره قليان به عنوان يك تفريح حداقل براي جوانان، موجب گرايش آنان به موادمخدر مي شود.
حسين مرعشي رئيس سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، يكي ديگر از مخالفان جدي اين قانون بود كه قدمت چهارصد ساله قليان را در اثبات سنتي بودن آن مثال مي آورد. او قليان را جزئي از ميراث فرهنگي مي دانست و قليان كشي را يك سنت قديمي.
البته از سویی دیگر كميسيون فرهنگي مجلس نيز سكوت خود را شكست و غلام رضا ميرزايي عضو اين كميسيون گفت: كساني كه به مصرف قليان براي جذب گردشگر توصيه مي كنند، مي توانند به جاي سفارش براي مصرف اين ماده مضر، از ابزارهاي ديگري مانند رواج صنايع دستي و موادغذايي استفاده كنند. ميرزايي مساله سنتي بودن قليان را نيز به چالش كشيد: اگرچه برخي معتقدند از مصرف قليان به دليل سنتي بودن آن نبايد جلوگيري شود، اما بايد بدانند هر مساله اي هر چند سنتي، مي بايست با مسايل روز و جامعه سنجيده شود كه آيا استفاده از آن به صلاح جامعه و مردم هست يا نه؟
در همين حال، دكتر عليرضا ترابي هم گفت: قليان، وسيله اي است براي جمع بودن، گفتن و خنديدن و مثل سيگار انفرادي نيست. ضمن اين كه افزايش ضربان قلبي كه قليان به فرد مي دهد، او را گوش به زنگ تر و هوشيارتر مي كند؛ آسيب جدي به ذهن نمي زند، شخص را از انزوا جدا كرده و به جمع مي آورد. او از منظر جامعه شناسي نيز به قضيه با ديد مثبت نگاه مي كند: آيين درست كردن قليان، خود براي بعضي از مردم و جوانان لذت بخش است. اصلا قليان دليلي مي شود كه بعضي از جوانان، تعطيلات خود را در كوه و بيابان سپري كنند.
مقابله با نمادی از آداب ایرانی
در حقیقت قليان يك نماد ملي و سنتي در فرهنگ ماست و هيچ وقت جامعه با آن برخورد نكرده است. يعني هميشه در آداب و رسوم و سنن ايراني، ردپاي قليان وجود داشته و هيچ وقت مثل يك ماده دخاني يا ماده مخدر به آن نگاه نشده است. قليان كشيدن از قديم الايام در خانواده هاي ايراني رواج داشته و هيچ وقت هم با سرزنش و نكوهش مواجه نشده است و همين عدم تنبيه از طرف خانواده و جامعه موجب گسترش آن شده است. از طرف ديگر، افراد قليان را يك تفريح و نوعي بازي قلمداد مي كنند و در ابتدا آن را جدي نمي گيرند. در حقيقت حتي فكرش را هم نمي كنند كه قليان ممكن است موجب اعتياد يا مشكلات بهداشتي شود. بعد ديگر قضيه هم جذابيت فرم و نحوه استعمال قليان است كه براي جوان ها يك نوگرايي محسوب مي شود. در چند سال اخير با رواج اين پديده در سفره خانه ها، جوان هايي كه آشنايي چنداني هم با قليان كشيدن نداشتند، جذب آن شدند و چون قليان با ساير موادي كه ديگران استفاده مي كردند تفاوت چشم گيري دارد، به عنوان نوعي ژست متفاوت، جاي خود را بين جوانان باز كرد.
در پایان باید تنها به این نکته اشاره کرد که تا هنگامیکه میان ماهیت قلیان به عنوان بخشی از نماد ایرانی و وجود قهوه خانه ها و حمایت گروه های ذینفع و جنبه سلامت و مشکلات اجتماعی پدید آمده از ورای آن نتوانیم تفکیکی داشته باشیم این داستان ادامه خواهد داشت و آینده ای گنگ و مبهم و البته ناخوشایند را باید ترسیم کرد.
