دکتر علی اکبر ابراهیمی
بیتا آگاهی
کارشناسان دفتر پیشگیری و امور اعتیاد اداره کل بهزیستی استان اصفهان
خانواده ها باید تلاش كنند تا بهترين روشها را بكار گيرندکه فرزنداني شاد، سالم و خلاق را پرورش دهند.
مقدمه
آيا فرزند شما درمعرض خطر سوء مصرف مواد است؟
والدين اغلب نگران مصرف سيگار، الكل، حشيش وساير مواد( مثل قرص ها) توسط فرزندان خود مي باشند. تحقيقات زيادي نشان مي دهد كه والدين نقش مهمي در پيشگيري از شروع مصرف مواد در فرزندان خويش دارند.اين متن براي شما اطلاعات مبتني بر شواهدي فراهم مي اورد تا مهارتهاي والدي مهم در پيشگيري از شروع و پيشرفت مصرف مواد در نوجوانان را فرا گيريد.
ارتباط
ارتباط خوب ميان والدين و فرزندان مبنا و اساس شكل گيري روابط خانوادگي قدرتمند است. شكل گيري ارتباط خوب به والدين كمك مي كند تا خيلي زود بر مشكلات غلبه كنند،از رفتار مثبت حمايت كنند و از انچه که در زندگي فرزندشان مي گذرد آگاه باشند.
شما باید مطمئن باشید :
- كه وقت خوبي را براي گفتگو انتخاب كرده ايد و مي توانيد يكي ازوالدینی باشيد كه با فرزند خود ارتباط خوبي دارند.
- برنامه داشته باشيد
- قبل از گفتگو با فرزندتان افكار خود را جمع و جور كنيد.
- آرام و صبور باشيد.
- عوامل حواس پرتي را حذف كنيد.
مهارت هاي كليدي ارتباط عبارتند از :
1-سوال كردن- نوع اطلاعاتي كه مي خواهيد به ان دست پیدا کنید به ميزان زيادي به سوالي كه مي پرسيد بستگي دارد.
- در هنگام سوال کردن علاقه و توجه خود را نشان دهيد. فرزند خود را سرزنش و مجبور به عذرخواهي نكنيد.ب
- مثلا: بجاي پرسيدن تو در اين موقعيت چكار كردي؟ بهتر است بگوييد: به نظرم موقعيت مشكلي بوده است.آيا گيج شدي؟
- بر مهارت حل مشكل تاكيد كنيد.مثلا: بجاي گفتن تو در ان موقع كه راه حلی نداشتي پس چگونه عمل كردي؟ بگوييد: فکر مي كني بهتر بود چكار مي كردي؟
نكات مهم ديگر:
-در دسترس باشيد و علاقه خود را نشان بدهيد.
-درك خود از موضوع را نشان دهيد.
- با احترام گوش كنيد.
- از نشان دادن حالات و عواطف منفي اجتناب كنيد.
- او را تشويق كنيد.
2-گوش كردن و مشاهده كردن- نوجوان وقتي احساس راحتي ميكند كه شما به وي گوش كنيد و او را مقصر ندانيد و متهم نكنيد.
-افكار و اعمال خود را كنترل كنيد.
-اگر خيلي ناراحت شديد ارزيابي كنيد كه ادامه بدهيد یا ندهید.
-اگر خیلی ناراحت و عصباني شديد موقعيت را ترك كنيد.
-طرحي تدوين كنيد تا در طي 24 ساعت با اين وضعيت مقابله كنيد.
3- كاهش دادن هيجانات
گاهي صحبت با نوجوانان به دليل احساسات شدید مانع تفكرواقع بینانه مي گردد . پیروی از گام های کسب آرامش به والدین کمک می کند تا مسیر گفتگوی خود را به سمت درست هدایت کنند.
تشویق
تشویق ، مهم ترین مولفه برای ساخت و شکل دهی خود پنداره ،عزت نفس و هویت نوجوان است .برخی افراد موفق بیاد می آورند که توسط والد،معلم یا بزرگسالان دیگرتشویق می شدند.تشویق مداوم به نوجوان کمک می کند تا احساس خوبی در مورد خودش پیدا کند و آنها را مطمئن می سازد تا :
- فعالیت های جدیدی انجام دهند
- تکالیف دشوار را کامل کند.
- روابط دوستانه جدید شکل دهند.
- به اکتشاف و کارهای خلاقانه بپردازند .
تشویق، باعث خود کارامدی می گردد چون تشویق سه پیام اساسی به نوجوان می دهد:
1-تو می توانی این کار را انجام دهی
اگر والدین:
- به فرزند خود کمک کنند تا مساله را به بخش های کوچکتر تقسیم کند.
- توانمندی ها و موفقیت ها ی گذشته نوجوان را بیادش بیاورند
- در چالش هایی که نوجوانان در طی زندگی با آنها مواجه می شوند با وی همراهی و مشارکت کنند.
2-شما نظرات و ایده های خوبی داری! نوجوان بر این باور می رسد که نظرات خوبی دارد.
اگر والدین :
- درمورد عقاید و احساساتشان پرس و جو کنند.
- به آنچه که نوجوان می گوید گوش کنند.
- نظرات و برنامه های آنها در مورد مسایل خانواده را بخواهند.
- برای حل مشکلات خانواده از آنها راه حل بخو اهند.
3-تو اهمیت داری و مهم هستی! نوجوانان مهم بودن خود را درک می کنند.
اگر والدین:
- آنچه که فرزندشان به انها گفته است را فراموش نکرده باشند
- هر روز برای آنها وقت بگذارند
- در مدرسه حاضر می شوند و در فعالیت های فوق برنامه مشارکت می کنند
- بدانند وقتی در کنارفرزندشان نیستند انها چه کار می کنند
- بتوانند چیزهایی که فرزندشان خلق کرده اند (مثل کاردستی، مقاله و..) را ببینند.
- هرگز فرزند خود را دلسرد نکنید با :
- سوال و جواب مکرر یا نگاه منفی به توانایی کودک در موفق شدن
- مقایسه کودک با برادران و خواهرانش
- انتقاد از کودکی که پیشرفتش کند است
- یادآوری و به رخ کشیدن مکرر شکستهای گذشته
-نمونه هایی از کلمات تشویق کننده
-می دانم که این آسان نیست
-روش کارت را دوست دارم
-می توانم بگم که خیلی مهارت داری
-تلاشت را ادامه بده
-از این که سخت کار می کنی خیلی خوشحالم
-در انجام این کار بسیار خوب عمل می کنی. تو خیلی چیزها یاد گرفته ای
-از داشتن تو احساس غرور زیادی دارم
مذاکره
راه حل های مذاکره به والدین روشی را نشان می دهد تا با همدیگری روی حل مسایل کار کنند، تغییراتی بوجود اورند و مشارکت و همکاری را ارتقا داده و به نوجوان خود موضوعات زیر را آموزش دهند:
- تمرکز روی راه حل ها بجای مشکلات
- فکر کردن به پیامدهای احتمالی یک رفتارو رشد دادن مهارتهای ارتباط
عوامل موثر بر موفقیت
چه موقع: برنامه زمان بندی شده و منظمی را برای انجام کارها انتخاب کنید ( نه یک برنامه بی روح و در وسط مواجهه با مشکل)
چه جایی: مکانی خنثی با عوامل حواس پرت کن کم را انتخاب کنید.
چگونه این کار را انجام دهیم، با :
- انتخاب مشکلاتی که کوچک و خاص هستند
- بیان مشکل به صورت خنثی
- شناسایی رفتار مثبت فرد دیگر
- پذیرش بخشی از مسئولیت حل مشکل
- بیان مجدد آنچه شنیده ایم و نشان دادن فهم خود و کاهش سردر گمی
گام های حل مسئله
1-بارش افکار: ذهن تان را در برابر همه نظرات باز کنید:
- تلاش کنید تا سه ایده و نظر ارایه کنید.
- هر ایده و نظری خوب است حتی اگر به نظر ساده لوحانه بیاید.
2-در ارایه نظرات نوبت را ارعایت کنید.
3-فهرست ایده ها و نظرات خود را ارزیابی کنید.
- پیش بروید و نظرات جدید را به لیست خود اضافه کنید .
4-انتخاب راه حل:
- در صورت نیاز نظرات را با همدیگر ترکیب کنید.
- همه باید روی راه حل اتخاذ شده توافق داشته باشند.
5-پیگیری
- بعد از اجرای راه حل ، میزان اثربخش بودن آن را بررسی کنید.
- اگر راه حل اثربخش نبود برگردید و از فهرست ایده های خود یکی دیگر را انتخاب کنید.
- در صورت نیاز،دوباره از بارش افکار استفاده کنید.
دام ها وتله های حل مساله
- تلاش نکنید مسایل را در اوج عصبانیت حل کنید.
- بخاطر مساله فرزند خود را سرزنش نکنید و او را مقصر ندانید.
- موضع دفاعی نگیرید سعی کنید اوضاع به ارامی پیش برود.
- در مورد نیت های فرزند خود ، ذهن خوانی و فرضیه پردازی نکنید.
- در مورد گذشته ها حرف نزنید و از کلمات همیشه و هرگز استفاده نکنید.
- سخنرانی نکنید. جملات ساده و کوتاه بهتر و اثربخش تر است.
اعمال محدودیت
اعمال محدودیت به والدین کمک می کند تا به فرزندان خویش خودکنترلی و مسئولیت پذیری را آموزش دهند، و با تدوین و اعمال محدودیت ها (مرزها و قوانینی ایمن) از انها مراقبت کنند.
تدوین و اعمال محدودیت ها برای رفتار نوجوان اصول راهنمایی فراهم می اورد که پیروی از انها اهمیت دارد. تدوین محدودیت ها دو گام دارد:
گام اول: تدوین قوانین
- قوانین باید ساده، روشن و مشخص باشند.
- مطمئن شوید که فرزندتان قوانین را درک می کند.
- فهرستی از پیامدها تهیه کنید.
- رفتار مطابق قوانین را بررسی کنید.
گام دوم:پیروی از قوانین
تحقیقات نشان می دهد که والدین وقتی در تدوین محدودیت ها موفق می شوند که آن را به شیوه درست اجرا کنند. نوجوانان زمانی بیشتر احتمال دارد از قوانین پیروی کنند که بدانند والدین شان انها را بررسی کرده و با اعمال پیامدهای با ثبات ، قوانین خود را تقویت می کنند.
نکات مفید
1-محدودیت ها و پیامدها را بطور روشن و واضح بیان کنید.
2-خیلی زود مشکلات اجرای قوانین را شناسایی کنید.
3- از بحث و جدل و تهدید بپرهیزید.
4- از لحن صدای محکم و ارام استفاده کنید.
5- هرگاه قانونی نقض شد فورا دلایل آن را بررسی کنید.
6- هرگاه فرزندتان مطابق قوانین رفتار کرد، به او پاداش بدهید.
والدین با تدوین و اعمال محدودیت ها به فرزند خویش خودکنترلی و مسئولیت پذیری را آموزش می دهند.
آزمون قوانین و محدودیت ها بخشی طبیعی از رشد یافتن است اما این کار نوجوانان چالشی خاص برای والدین است. اغلب اولین واکنش ما ناشی از به مخاطره افتادن ایمنی فرزندمان یا خشم ناشی از نافرمانی وی است.
در اعمال پیامدها به نکات زیر توجه کنید:
پیامدهای کوچک و اثر بخش بهتر است
از پیامدهای تنبیهی اجتناب کنید
پاسخ هایتان بدرفتارانه نباشد یعنی تحت کنترل شما باشند و باعث پاداش گرفتن کودک نشوید
نظارت
نظارت یکی از قطعات اصلی پازل والدگری موثر در طی دوران کودکی است. وقتی فرزندتان به مرور زمان بیشتر و بیشتر وقت خود را در خارج از خانه می گذراند، نظارت بر رفتارش چالش آور است. نظارت به والدین کمک می کند تا مشکلات را تشخیص داده، ایمنی را ارتقا بخشند و در پرورش کودک خویش نقش فعالی ایفا کنند.
چهار مولفه اصلی عبارتند از :
1-قوانین روشن- تا حد امکان قوانین و مقررات باید روشن و و اضح و ملموس باشند مثل وقتی ما در خانه نیستیم دوستانت را به خانه دعوت نکن.
2-ارتباط- با والدین و معلمان در ارتباط منظم باشید :
- در فعالیتهای فرزند خود مشارکت کنید.
- برای مقابله با مشکلات منابعی فراهم کنید یا بسازید.
- افراد و مکان های خطرناک را به اطلاع فرزند خود برسانید.
3-بررسی کردن: این فعالیت به شما اجازه می دهد تا دریابید چقدر مراقب ایمنی فرزندتان هستید و نشان می دهید که قوانین برای شما اهمیت دارند. البته این کار دشواری است چون ما می خواهیم به فرزندمان اعتماد داشته باشیم و ممکن است آنها هم در برابر بررسی های ما مقاومت کنند.
- وقتی فرزندتان شماره یکی از دوستانش را به شما می دهد با والد او تماس بگیرید و با وی صحبت کنید.
- همه والدین دوستان فرزندتان را بشناسید و مطئمن شوید که در موقعیت های نا اشنا یکی از این والدین حضور دارد.
- در جشن ها و مراسم هایی که فرزندان نوجوانتان برگزار می کنند حضور یا نظارت داشته باشید.
4- ثبات: نظارت وقتی بیشترین تاثیر را دارد که والدین مرزها و قوانینی روشن تدوین نموده و در مورد رفتار ناقض آنها پیامدهایی اعمال می کنند. البته بیاد داشته باشید که در صورت رعایت قانون ، به فرزند خود تشویق و جایزه بدهید.
وقتی در خانه نیستیم چگونه نظارت کنیم؟
- از برنامه های فرزند خود مطلع باشید.
- در اوقات مختلف با او تماس بگیرید.
- وقتی به خانه می رسید اوضاع را بررسی کنید.
- اگر فرزندتان ناگهانی نزد شما امد یا تماس گرفت، متعجب شوید.
- با کسانی که با فرزند شما تعامل دارند در ارتباط باشید.
نکات مفید
فعالانه مشارکت داشته باشید.
وقت بگذارید و به صحبت های فرزند خود گوش دهید.
دوستان فرزندتان را بشناسید ، با آنها ملاقات کنید .
فرزندتان را در حین تعامل با دوستان و بزرگسالان، مشاهده کنید.
دوستان فرزندتان را بشناسید.
نوجوانی یکی از مهمترین دوره های رشد و تغییر است . نوجوانان در مورد هویت خود و چگونه شکل دادن متناسب آن دچار تردید هستند و گاهی نیاز دارند که در کنار افراد مشابه خود (همسالان) باشند و لذت ببرند. این احساسات باعث بسته شدن درب ارتباطی نوجوان با بزرگسالان و بازشدن درب فشار همسالان می شود. شناخت دوستان و همسالان نوجوان به والدین کمک می کند تا ارتباط را بهبود بخشند، تعارض را کاهش دهند و مسئولیت پذیری را به وی آموزش دهند.
با استفاده از روش های زیر به فرزند خود کمک کنید و نفوذ خود را بر وی افزایش دهید
- برقراری ارتباط با دوستان فرزند خود و والدین شان
- رفتن به مدرسه و مشاهده رفتار فرزند و این که زنگ استراحت با چه کسانی است.
- مشاهده رفتار،کلام و نگرش های او در مورد تشویق رفتار مثبتش
با همدیگر فعالیت های زیر را انجام دهید:
- به فرزند خود کمک کنید تا احساسات شما را درک کند.
- روی نظرات و ایده های جدید بحث کنید.
- در مورد ارایه اطلاعات در مورد روابط جنسی و مصرف مواد احساس مسئولیت داشته باشید.
- در مورد باورها و ارزش های خود با فرزندتان گفتگو کنید و این ارزش ها را در اعمال خود نشان دهید.
نکات مفید
خطوط ارتباط با فرزند خود را همیشه باز نگهدارید.
صبور باشید و مشاهده کنید، واکنش نشان ندهید
اوقات بد سپری می شود و می گذرد.
وقتی علایم نگرانی کننده ای مثل موارد زیر رخ می دهد با فرزند خود گفتگو کنید:
فرزندتان وقت زیادی را باکسانی می گذراند که شما آنها را نمی شناسید.
در گفتار و رفتار هایش تغییراتی بوجود می آید.
تکالیف درسی اش را خوب انجام نمی دهد.
زیاد دروغ می گوید.
تاثیر همسالان
نوجوان همیشه در انتخاب دوست تصمیمات خردمندانه ای نمی گیرد. به او کمک کنید تا دریابد که دوست باید چه ویژگی هایی ( مثل صداقت، احترام، مسئولیت پذیری، مشارکت فعال در مدرسه و ..) باشد.
با روش های زیر تاثیر همسالان بر فرزند خود خود را کاهش دهید :
با هم بازی کنید چه در خانه و چه در بیرون از خانه.
با همدیگر کتاب بخوانید و یا در مورد داستان های خانوادگی گفتگو کنید.
علایق فرزند خود (مثلا به نقاشی، موسیقی، و...) را تشویق کنید.
فرزند خود را در فعالیت های اجتماعی- فرهنگی محله مشارکت دهید.
فرزند خود را تشویق به شرکت در فعالیت ها و مراسم خانوادگی و فامیلی کنید.
به فرزند خود کمک کنید تا دریابد دوستانش باید چه ویژگی هایی و ارزش هایی داشته باشند؟
صداقت،مشارکت در مدرسه، احترام
