عباس زماني- اگر در چند سال اخير حتي براي يک بار هم جهت تفريح، گردش و سرگرمي به يکي از پارک هاي عمومي شهرمان رفته باشيم، به وضوح خانواده ها و جوانان قليان به دست را دیده ایم که مشغول گرداندن آتش، آماده سازي و مصرف آن مي باشند.
امروزه مصرف قليان به شکل يک هنجار پذيرفته شده و عرف در جامعه در آمده و نه تنها محدود به قشر و سن خاصي نيست بلکه اغلب خانواده ها نيز مقاومت زيادي در خصوص استفاده از آن در جمع خويش نشان نمي دهند.
اگر در روزگاران قديم مصرف قليان با تنباکوهاي سنتي بيشتر منحصر به بزرگسالان جامعه بود اما با ورود و رونق تنباکوهاي معطر با طعم هاي ميوه، دامنه استفاده از آن در جامعه به شکل وسيعي گسترش يافته و در حال گسترش نيز مي باشد.
شايد مهمترين علت عدم مخالفت خانواده ها با مصرف قليان توسط اعضاي خانواده و فرزندان، گفته ها و حکايت هاي پيشينيان در خصوص خواص درماني و ناآگهي ايشان از مضرات آن مي باشد. همچنين با وجود اينکه خطرات مصرف قليان نسبت به سيگار و ساير دخانيات بسيار بيشتر است اما خانواده ها با نگاه تفنني به موضوع به عواقب مصرف آن بر سلامتي خانواده چندان توجهي نمي کنند، در حاليکه مصرف سيگار در جامعه به نسبت قليان چندان مقبول نيست. به نظر مي رسد جامعه مصرف قليان را به راحتي پذيرفته اما هنوز نتوانسته با مصرف سيگار به طور کامل کنار بيايد.
از زماني که نخستين تحقيقات در خصوص مصرف دخانيات و به ويژه قليان منتشر گرديده تا کنون، بارها هشدارهايي از طرف مراجع قانوني، نهادهاي غير دولتي و تشکل هاي مردمي در اين زمينه مطرح و مصرف کنندگان را به کاهش استفاده از آن تشويق نموده اند.
اما گويي قدرت اين اختراع ايرانيان آنقدر زياد است که نه تنها شاهد کاهش استفاده از آن نيستيم، بلکه هر روز بر ميزان مصرف آن افزوده مي شود به طوريکه برخي موارد در يک خانواده دو قليان يا حتي بيشتر وجود دارد که اعضاي خانواده به طور همزمان از آن استفاده مي نمايند.
از طرف ديگر با شدت گرفتن مباحث پيرامون اين موضوع و آمارهاي اخير در خصوص افزايش گرايش جوانان و حتي نوجوانان در هر دو جنسيت به استعمال قليان، نهادهاي قانوني در پي چاره انديشي و رفع اين معضل بر آمدند و سعي در محدود کردن عرضه، جمع آوري قليان هاي قهوه خانه ها و مراکز تجمع عمومي و... نمودند، اما ظاهراً هيچ يک از تدابير انديشيده شده در اين خصوص اثر بخش نبوده و هرچه بيشتر تلاش مي شود، نتيجه کمتري به بار مي نشيند.
امروزه قليان به يکي از تفريحات اساسي اکثر جوانان و نوجوانان و حتي خانواده ها مبدل شده و ظاهراً خانواده ها با اين امر کنار آمده اند که حداقل نسبت به ساير آسيب هاي اجتماعي همچون مواد مخدر، مشروبات الکلي و... داراي خطري کمتر و قابل کنترل مي باشد.
نگارنده به هيچ عنوان قصد نقد اقدامات صورت گرفته و پاسخ به اين سوالات که «متولي اين امر کدام نهاد و سازمان دولتي و غير دولتي است؟»، يا «انواع و اقسام تنباکوهاي ميوه اي و معطر موجود در بازار از چه مبادي وارد کشور مي شود؟»، يا اينکه «آيا برخورد و اعمال قانون با مستعملين قليان در اماکن عمومي در کاهش مصرف قليان نقش داشته و خواهد داشت؟» يا اين سوال که «خود قانون گذاران نسبت به آنچه در خصوص قليان وضع نموده و مي نمايند چقدر پايبند و معتقد هستند؟» و درنهايت «آيا فرهنگ سازي و کارفرهنگي در اين زمينه موثرتر است يا اعمال قانون؟» را نداشته و صرفاً با رويکردي آگاهي بخش و بدون قضاوت و پيش داوري در خصوص «خوب يا بد بودن» مصرف قليان نسبت به نگارش اين متن اقدام نموده است.
مختصري از تاريخچه قليان
تاریخ قطعی ورود توتون و تنباكو به ایران را نمی توان تعیین كرد. ولی در اين زمينه دو روايت وجود دارد. بنابر روايت اول؛ پرتغالي ها اولين کشور اروپايي دريافت کننده و استعمال کننده مواد دخاني بوده اند و در هنگام تسلط بر سواحل جنوبي ايران و دست اندازی به خلیج فارس (۹۱۳ هجری قمری) اين گياه را با خود به ايران آوردند. در آن زمان وسیله ای كه اروپاییان برای دود كردن به كار می‌بردند، عبارت بود از پیپ های كوچكی كه از فلز یا سفال یك پارچه ساخته می‌شد و در ایران از این پیپ ها اقتباس و به صورت چپق های دسته بلند ساخته شد.
بنابر روايت دوم که اعتبار کمتري دارد؛ توتون از راه ترکيه عثماني که يک کشور نيمه اروپايي است و قبل از ايران مبتلا به دخانيات شده بود وارد ايران شد. گفته شده ساکنين مرزي ايران ضمن مراودات، دود کشيدن را از ترک هاي عثماني تقليد نمودند و به همين دليل به جاي پيپ، چپق بلند ترکي در ايران مورد استفاده قرار گرفت.
در هر صورت با ورود توتون و تنباکو به ايران، طرز استفاده از آن نيز تغییر کرد و ایرانیان برابر ذوق خود لوازمی برای استفاده از توتون و تنباکو ایجاد كردند که قليان يکي از ابداعات و اختراعات ايشان بود.
قدیم‌ترین ذكری كه از قلیان در ادبیات فارسی شده، این رباعی‌ها از اهلی شیرازی (وفات: ۹۴۲ هجری قمری)است:
قلیان ز لب تو بهره ور می گردد / نی در دهن تو نیشكر می گردد
بر گرد رخ تو دود تنباكو نیست / ابریست كه بر گرد قمر می گردد
بنابراين می توان نتيجه گرفت كه ۲۹ سال پس از ورود پرتغالی‌ها به خلیج فارس، چپق و قلیان در ایران رواج داشته است.
اين وسيله ابتدايي در طول زمان به گونه اي با زندگي مردم ايران عجين شد که ایرانیان در تمامي مراسم ها، ميهاني ها، اعياد، سوگواري ها و حتي هنگام سواری و مسافرت نیز از این كار فارغ نبودند، و رنج سفر را با كشیدن قلیان بر خود آسان می كردند.
معمولاً وقتی یكی از بزرگان به سفر می رفت همراه با سایر خدمه او، خدمتگزار مخصوصی نیز دستگاه (قُبُل مَنقُل) را با اسب حمل می‌كرد.
نمونه این وضع قلیان كشیدن را، می‌توان در مسافرت «محمد رضا بیگ» سفیر شاه سلطان حسین به دربار لوئی چهاردهم دید. محمد رضا بیگ در تمام مجالس رسمی قلیان خود را زیر لب داشت و همیشه دو افسر ایرانی در ركاب او حركت می كردند كه یكی حامل قلیان و دیگری حامل شمشیر او بود.
قليان، توتون و تنباکو علاوه بر زندگي اجتماعي، در ادبيات سياسي ايران نيز نقش داشته است و نمونه بارز آن فتواي معروف «ميرازي شيرازي» در تحريم استفاده از آن است.
در اين زمينه يادآور مي شود که بذر توتون براي اولين بار به سال 1875 ميلادي توسط شخصي به نام دکتر «استپان هاراطو نياس» که در گيلان به «حکيم فانوس ارمني معروف» است با توصيه و تشويق «محمود خان ناصرالملک همداني فرمانفرما» به ايران وارد شد.
ابتدا کشت و خريد و فروش توتون آزاد و به طور نامنظم در ايران عملي مي شد. در عصر سلطنت ناصرالدين شاه در سال 1269 هجري شمسي امتياز خريد و فروش و ساختن داخل و خارج کل توتون ايران به انحصار شخصي انگليسي به نام سرگرد «رژي تالبوت» واگذار شد. اين فرد توانست با پرداخت مبالغي رشوه امتياز انحصار دخانيات را براي مدت پنجاه سال تحصيل کند.
پس از آن به واسطه اينکه خريد، فروش و کشت تنباکو با زندگي بسياري از مردم گره خورده بود، با تقاضاي تجار، بازاريان و چند تن از علما، آيت ا... ميرزاي شيرازي، مجتهد و مرجع تقليد تراز اول شيعيان، عليه امتياز تنباکو دست به اقدام زد و چون از جانب حکومت توجهي به اين مطلب نشد از سوي وي فتواي تحريم تنباکو صادر گرديد.
مردم پس از صدور چنين فتوايي در منازل و قهوه خانه ها و حتي دربار ناصرالدين شاه ، قليان ها را شکستند و چپق ها را خرد کردند. مقاومت مردم در برابر اين امتياز و اجراي فتواي ميرزاي شيرازي، صاحب کمپاني «رژي» و دولت وقت را به شدت ناراحت و عصباني کرد تا جايي که ناگزير مذاکراتي براي لغو قرار داد آغاز گرديد و سرانجام در سال 1270 هجري شمسي، امتيازنامه نامبرده ابطال شد و پس از اين ماجرا بود که ميرزاي شيرازي مجدداً استعمال دخانيات را مجاز اعلام کرد.
از آن زمان تا کنون در ایران انواع تنباکو مانند تنباکوی بنیاد، برازجان، کاشان، بوشهر و... وجود داشته که بیشتر آنها به نام شهرهایی است که تنباکو در آنجا کشت میشود. همچنین در دهه‌های اخیر تنباکو با طعم‌های میوه‌ای نیز به بازار عرضه شده که به صورت صنعتی تولید می‌شوند. تنباکوی میوه‌ای به دست اعراب تولید شده و با انواع اسانس و طعم‌های گونا گون در دسترس همگان است، اما به گفته پزشکان این نوع تنباکو از بدترین نوع برگ توتون تهیه شده که در کارخانه‌ها معمولاً دور ریز تولیدات آنهاست ولی به واسطه مواد شیمیایی معطر و بسته بندی‌های پر زرق و برق، آنها را با نام «تنباکوی میوه‌ای» در ایران و نام عربی «معسل» در کشورهای عربی به فروش می‌رسانند.
اخيراً استعمال قلیان میوه‌ای در برخی شهرها و کشورهای اروپا هم شیوع پیدا کرده و برخي جوانان اروپا هم قلیان میوه‌ای را به عنوان تفریح انتخاب کرده و ساعتی را در کافی شاپ برای سرو قلیان اختصاص می‌دهند.
آيا قليان خواص درماني دارد؟
در تمام تحقيقات صورت گرفته هيچ نشانه اي از مفيد بودن و خواص درماني قليان يا استعمال تنباکو يافت نشده است، به جز در مواردي که دود مطبوع بر پایه بخار آب بوده( حالتي شبيه بخور آب) و يا اينکه به جاي تنباکو از داروهاي گياهي و به منظور درمان مستقيم استفاده گردد.
با مراجعه به کتب تاريخي در مي يابيم؛ یکی از روش های درمانی که کاربرد زیادی در طب جامع ایران داشته، هدایت دارو به موضعی است که درد و بیماری در آنجا ریشه دوانده است. این شیوه درمانی تا چندی پیش در کشور ما مرسوم بوده است و حکما برای بیماران تجویز می کردند. از جمله وسایلی که می توان از طریق آن چنین شیوه درمانی را پیاده سازی کرد، قلیان و چپق مي باشد.
به طور مثال دانشمندان و حکمای ایران زمین برای عفونت ریه چاره اندیشی کردند و دریافتند که می توان از طریق مکش دارو هایی که در رفع عفونت ریه موثر است، دارو را به آن قسمت سوق داده و عفونت را ریشه کن کنند. بدین منظور و با توجه به طبع فرد و این که ریه اش گرم و خشک یا سرد و تر باشد، استفاده از یکی از این وسایل(قلیان و چپق) را تجويز مي کردند.
چپق با توجه به خشک بودنش، طبیعت ریه را گرم و خشک می کند، اما قلیان طبیعتش را سرد و تر، یا گرمایی که بیشتر به سردی متمایل است می کند. حکما با استفاده از این دو وسیله، داروها را به موضع مورد نظر در ریه می رساندند، به عنوان مثال جهت از بین بردن عفونت که می بایستی مرزنجوش به آن ناحیه برسد، مرزنجوش را به شکل تنباکو خیس کرده، فردی که طبیعت ریه اش به گرمی و خشکی می زد، مرزنجوش را با قلیان و اگر طبیعتش به سردی می گرايد، آن را با چپق می کشيد.
گفته مي شود در آن دوران، انگلستان با شناسایی و تغییر در ماهیت عناصر، مورد مصرف این دو را عوض کرد و تنباکو را که به عنوان سم استفاده می شد، جایگزین ماده اصلی و جوهره قلیان و چپق نمود.
همچنين استفاده از حالت بخور که اخيراً نيز اختراعي در اين زمينه توسط يکي از هموطنانمان صورت گرفته و با عنوان «قليان سالم» عرضه شده است، فوايدي چون آرامبخشی، تسکین و بهبود بیماری های آسم، برونشیت، لارنژیت و حساسیت های تنفسی و همچنین ضدعفونی و تمیز نمودن ریه و مجاری تنفسی از آلودگی ها و سموم معلق در هوا، مرطوب نمودن ریه و مجاری تنفسی و بهبود سرفه های خشک، بهبود سرماخوردگی و پیشگیری از آن، و بهره گیری از خواص درمانی گیاهان دارویی طب سنتی از قبیل سیاه دانه، نعناع، اکالیپتوس، زیره سیاه و ... را به همراه دارد.
حتي در اين شيوه استفاده از قليان مي توان به جاي آب از عرقيجات گياهي استفاده نمود و به طور مثال برای تقویت ریه توصیه می شود عرق نعناع را به تنهایی درون قلیان ريخته و با مکیدن لوله هوا، رطوبت عرق نعناع را به ریه منتقل نمود.
با تمام مطالب عنوان شده در هيچ يک از منابع معتبر، نه تنباکوهاي سنتي و نه ميوه اي، منحصراً هيچکدام داراي خواص درماني نبوده و استفاده از آن نه تنها براي مصرف کننده بلکه براي اطرافيان نيز زيان هاي جبران ناپذيري در پي دارد. ضمن آنکه تنباکو و توتون مورد استفاده در قلیان معمولاً از بی‌کیفیت‌ترین و نامرغوب‌ترین انواع موجود و خطرناک‌ترین آنهاست و اسانس‌های مواد معطر استفاده شده در تنباکوهای معطر یا میوه‌ای حاوی هزاران ماده سمی و کشنده است.
باورهاي غلط در مورد مصرف قليان
قبل از پرداختن به مضرات و اثرات زيان بار قليان لازم است چند باور غلط در مورد مصرف آن بيان گردد تا با آگاهي بيشتري در اين زمينه صحبت نماييم.
باور غلط 1- ازآنجا که تنباکوی قلیان از طریق آب فیلتر میشود، کلیه مواد مضر آن تصفیه میشود.
واقعیت: کشیدن تنباکو از طریق آب، مواد سرطان‌زای آن را تصفیه نمی‌کند. این دود می‌تواند به اندازه دود سیگار اثر مخرب بر روی ریه و قلب داشته باشد.
باور غلط 2- استنشاق دود قلیان ریه‌ها را نمی‌سوزاند، به همین دلیل مضر نیست.
واقعیت: دود قلیان وقتی استنشاق میشود، ریه‌ها را نمی‌سوزاند، زیرا از طریق آبی که در پایین آن قرار دارد خنک میشود. با اینکه دود خنک میشود، اما هنوز هم حاوی مواد سرطان‌زایی است که برای بدن مضر است.
باور غلط 3- کشیدن قلیان سالم‌تر از کشیدن سیگار است.
واقعیت: دود قلیان حتي بيشتر از دود سیگار مضر است. قلیان به طریقی متفاوت دود تولید میکند. دود سیگار از سوختن تنباکو ایجاد میشود، در حالی که دود قلیان از طریق گرم شدن تنباکویی که در کاسه‌ای بالای آن قرار دارد از طریق زغال تولید میشود. محصول نهایی آن یعنی دود، یکسان است که حاوی مواد سرطان‌زا است.
باور غلط 4- کشیدن قلیان به اندازه کشیدن سیگار اعتیادآور نیست، زیرا نیکوتین ندارد.
واقعیت: تنباکوی قلیان هم مثل تنباکوهای معمولی حاوی نیکوتین است. در واقع، در یک جلسه 60 دقیقه‌ای قلیان، فرد در معرض حجم دودی معادل 100 تا 200 مرتبه بیشتر از یک سیگار قرار می‌گیرد.
باور غلط 5- تنباکوی گیاهی قلیان سالم‌تر از تنباکوی معمولی است.
واقعیت: این هم مثل کشیدن سیگار گیاهی یا طبیعی، فرد را در معرض مواد سرطان‌زا قرار می‌دهد.
باور غلط 6- اگر دود قلیان وارد ریه نشود و فقط از راه دهان خارج شود، آسیبی به ریه‌ها وارد نمی‌‌شود.
واقعیت: این تصور کاملا غلط است، چون دود از طریق مخاط دهان و حنجره جذب بدن شده و آثار سوء خود را می‌‌گذارد. حتی در هوایی که دود قلیان آزاد میشود، افرادی که قلیان نمی‌کشند و در معرض دود قرار گرفته‌اند در طولانی مدت دچار عوارض آن خواهند شد و تجربه نشان داده که دودهاي «دست دوم» براي کساني که قليان مصرف نمي کنند اما در محل مصرف قليان قرار دارند و «دست سوم» براي دودهاي جذب شده به وسايل، اجسام و حتي ديوارهاي محل مصرف و کساني که در معرض آن قرار دارند، حتي مضرتر از مصرف قليان به صورت مستقيم است.
متخصصان علوم پزشکی هشدار دادند جوانان و نوجوانانی که قلیان می کشند، حجم بالایی از نیکوتین، کوتینین و سایر مواد سرطان زای موجود در تنباکو را وارد بدن خود می کنند و البته تمام این موارد خطر ابتلا به سرطان و سایر بیماری های مزمن را در آنها به شدت افزایش می دهد.
نتایج این مطالعات نشان می دهد که تنها با یک بار قلیان کشیدن، میزان نیکوتین موجود در ادرار 73 برابر افزایش می یابد ضمن آنکه کشیدن قلیان منجر به اعتیاد شدید به تنباکو و سایر ترکیبات بسیار خطرناک می شود و این تاثیر به ویژه براي سلامت کودکان و نوجوانان بسیار خطرناک تر است.
نتایج این بررسی ها روی تمام باورهای غلط عمومی مبنی بر سالم تر بودن قلیان نسبت به سیگار خط بطلان کشیده و هشدار می دهد هر نوع استعمال دخانیات بسیار خطرناک است.
مصرف قلیان تاثیرات مضری بر دو عضو حیاتی بدن به نام ریه‌ها و قلب دارد. سرطان ریه، سرطان مری، بیماری انسدادی ریوی مزمن، آمفیزم، پایین بودن وزن هنگام تولد نوزاد، افزایش حملات آسم، ذات‌الریه و... برخی از خطرات مربوط به مصرف دخانيات و قلیان هستند.
همچنين سرطان لب و دهان و حنجره، سرطان لوزالمعده، کبد و سرطان روده بزرگ، از عوارض بد‌خیم و زخم‌های گوارشی، ریفلاکس معده(برگشت اسید معده به مری) ازجمله عوارض خوش‌خیم استفاده از سیگار و قلیان هستند.
تحقیقات نشان می‌دهد 12 درصد بیماری‌های قلبی و عروقی، 66 درصد برونشیت و سرطان ریه و 38 درصد بیماری‌های حاد تنفسی در جهان به مصرف دخانیات اختصاص دارد. متخصصان گوارش نيز معتقدند افرادی که سیگار و قلیان می کشند 10 تا 12 برابر بیشتر به سرطان معده مبتلا می شوند.
همچنين هر وعده قلیان برابرمصرف یک پاکت سیگاربوده چراکه قلیان در هر بار مصرف، دود بسیار زیادتری را در مقایسه با کشیدن یک نخ سیگار ایجاد می کند، به صورتی که مصرف یک نخ سیگار بین ۵۰۰ سی‌سی تا یک لیتر دود تولید می کند، اما استفاده یک بار از قلیان ۱۰ تا ۲۰ لیتر دود تولید خواهد کرد و دود استنشاق شده از قلیان، نه تنها همه ی مواد سرطان زای دود سیگار را داراست، بلکه مونوکسیدکربن بیشتری هم دارد که در فرهنگ جامعه ما به این حقیقت علمی توجهی نمی شود.
تحقیقات ثابت کرده است افراد سیگاری تا زمانی که میزان نیکوتین دریافتی در آنها به آستانه ی مورد نیاز برای رفع حالت وابستگی برسد، به کشیدن سیگار ادامه می دهند. پس با فرض جذب بخشی از نیکوتین موجود در دود قلیان در اثر عبور آن از آب، مصرف کنندگان قلیان برای رسیدن به آستانه ارضای وابستگی، با استنشاق مقادیر بسیار زیادتر دود، در معرض مقادیر بیشتری مواد شیمیایی سرطان‌زا و گازهای خطرناک مثل منو‌اکسید‌کربن قرار می گیرند.
بر خلاف تصور عمومی که عده‌ای معتقدند وجود آب قلیان جلوی مواد مضر و سمی آن را می گیرد، بیشتر این مواد سمی از جمله نیکوتین و خاکستر وارد ریه می شوند و به خاطر دَم‌های عمیقی که فرد برای جذب دود می زند، تخریب‌های جدی به حبابچه‌های ریه وارد می کند. همچنین به دلیل مرطوب بودن راه‌های هوایی و مجرای خروج دود، قلیان می تواند عامل مهمی جهت رشد میکروب ها و قارچ ها باشد و این میکروب‌ها و قارچ ها به راحتی توسط دود، وارد دستگاه تنفس شده و ایجاد عفونت های مزمن کند.
مصرف قلیان افراد را چهار تا ده برابر بیشتر از افراد دیگر در معرض سرطان دهان، حنجره و مری قرار می‌دهد. همچنين زنانی که در طول دوران بارداری خود، مصرف‌کننده قلیان بوده یا در معرض دود قلیان اطرافیان قرار گرفته‌اند، وزن نوزادشان هنگام تولد کمتر از حد طبیعی بوده و خطر ابتلا به بیماری‌های ریوی در این نوزادان بیشتر بوده است. يادآور مي شود خانم‌هایی که قلیان می‌کشند باید با چهره زیبا و پوست شفاف و جوان خود خداحافظی کنند، چرا که نیکوتین سیگار یا قلیان در خانم‌ها جذب بیشتری دارد.
علاوه بر موارد فوق به طور خلاصه:
- مصرف سیگار و قلیان موجب پوکی استخوان می شود و اختلال در جذب کلسیم و ساخت استخوان، یائسگی زودرس، کاهش وزن و تخریب هورمون های جنسی می شود که به تسریع پوکی استخوان می انجامد.
- بوی بد دهان، دندان زرد، از دست دادن دندان و بیماری لثه از عوارض ناشی از مصرف قلیان است.
- شواهدی وجود دارد که اعلام میکند قلیان می‌تواند میزان اسپرم را در مردان کاهش دهد.
- استفاده مشترک از قسمت‌های دهانی قلیان، عاملی انتقال بیماری‌های واگیرداری همچون سل و هپاتیت است.
- کشیدن قلیان بیشترین تاثیر را بر روی جنین دارد، زیرا موجب مختل شدن رشد اندام ها و عقب ماندگی جنين می شود.
- مصرف دخانیات در بیمارانی که دچار زخم های سیستم گوارشی هستند، بهبود زخم را به تاخیر می اندازد و پاسخ به درمان را کند می کند.
- مصرف قليان حتي در مدت کوتاه باعث وابستگي و اعتياد به استفاده شده و عوارض بلند مدتي را به دنبال دارد.
جمع بندي
همانطور که عنوان گرديد بر خلاف تصور و باور عمومی که معتقدند ضررقلیان از سیگار و سایرمواد دخانی کمتربوده وآب قلیان جلوی مواد مضر و سمی آن را می گیرد، باتوجه به میزان و مدت مصرف قلیان باید اذعان نمود که ضرر و عوارض جسمی و روانی استعمال قلیان از سیگار و سایر مواد دخانی نه تنها کمتر نبوده بلکه میزان و نوع زيان هاي آن بیشتر و متنوع تر می باشد.
مصرف‌کنندگان قلیان به این دلیل در بین انواع دخانیات موجود در بازار به قلیان روی آورده‌اند که آن را کم‌خطرترین نوع مواد دخانی می‌دانند، غافل از اینکه آنچه کشیدن قلیان با مصرف‌کنندگان آن میکند به مراتب ناگوارتر از سیگار است.
این باورهای غلط در مورد مصرف قلیان در جامعه و به خصوص جوانان و نوجوانان رواج داشته و باعث افزایش شیوع مصرف قلیان درجامعه به ويژه در بین دختران و زنان گردیده است.
چه آنهایی که به ادعای خودشان تفننی قلیان می‌کشند، چه آنهایی که مصرف کننده حرفه‌ای هستند باید بدانند که مصرف قلیان به تدریج آنها را در معرض انواع بیماری‌ها قرار می‌دهد که بسیاری از آنها ممکن است زمانی آثار خود را بروز دهند که دیگر کار از کار گذشته و درمان قطعی برای آن وجود ندارد.
به جز بيماري هاي قلبي، ريوي و گوارشي؛ چروکیدگی پوست، پیری زودرس، تیرگی زیر چشم و لب‌ها، زردی و فساد دندان‌ها از مهم‌ترین نشانه‌های ظاهری افرادی است که قلیان‌کشیدن جزء برنامه‌های روزمره زندگی شان شده است.
بر همين اساس و با توجه به مسائل و مشکلات مصرف دخانيات و قليان و نظر به اينکه کشيدن قليان به عنوان يکي از راه هاي سرگرمي و تفريح جوانان و نوجوانان رايج شده و به شکل يک عادت در آمده است، پيشنهاد مي شود در صورت تاييد مراجع ذيصلاح، عرضه و استفاده از قليان هاي سالم در دستور کار قرار گيرد و به نوعي جايگزين حالت فيزيکي استفاده از قليان شود.
همچنين لازم است با آگاهی دادن به جامعه از طرق مختلف در زمینه باورهای غلط و مضرات استعمال دخانيات؛ آموزش فراگیر و فرهنگ سازي گسترده صورت گرفته و زمینه اصلاح این باورهاي غلط در ميان عامه مردم فراهم گردد، تا نه تنها خانوده هاي امروز، بلکه نسل آينده جامعه از خطرات مصرف دخانيات مصون مانده و در جهت ارتقاء سلامت اجتماعي جامعه گام هاي ارزنده تري برداشته شود.
