خرده رفتارهای مانور تجمل در ترحیم، اخلاق را به سقوط می کشاند
کیاست - مهدی برزین - مرگ پایان همه چیز نیست، این گزاره ای که تقریبا در سراسر دنیا پذیرفته شده و یکی از بن مایه های شکل دهنده به زندگی، فرهنگ، سبک زیست و حتی معماری و هنر به شمار می رود، در کتاب الهی مسلمانان، خداوند متعال می فرماید: بازگشت همه به سوی اوست. این اعتقاد محکم در مورد حیات پس از مرگ، موجب پدید آمدن آداب و رفتارهای بیشماری در میان انسان ها و مخصوصا پیروان ادیان ابراهیمی گشته که هر کدام به جای خود، دارای پیشینه متفاوت هستند اما در یک چیز مشترکند، کسی که می میرد، ارتباطش با این جهان به طور کامل قطع نشده و بار اعمال خود را کماکان به دوش می کشد.
اعتقاد به وجود چنین ارتباطی اشکال مختلفی از سنت ها را نشان می دهد که یکی از آنها، خیرات و دعای خیر برای متوفی از سوی کسانی است که او را دوست داشته اند، والدین، فرزندان و دوستان!
برخی از این سنت ها رابطه مستقیمی با آیات، روایات و احادیث دارد و البته در طول تاریخ پیرایه های فراوانی بر آنها افزوده شده تا جایی که گاه تمیز دادن سره از ناسره مشکل به نظر می رسد، برای مثال در چند دهه اخیر به موازات تغییرات اجتماعی در کشور و تغییر الگوهای سبک زندگی، جامعه شاهد شکل گیری خرده رفتارهای جدیدی در مورد مناسک پس از مرگ بوده که در بسیاری موارد علاوه بر ناهمگونی آن با فرهنگ راستین دینی، از آن فراتر رفته و به نوعی در قالبی ضد فرهنگ خود را نشان می دهند.
تاج گل های گرانقیمت طبیعی که جای تابلوهای خیریه را گرفته اند، رستوران های گرانقیمت و لاکچری در برابر خیرات و مبرات ساده پیشین در کنار روییدن قارچ گونه موسسات خدمات عزا که مانند روی دیگر سکه موسسات برگزاری جشن ها عمل می کنند و به جای مراسم عزا، صحنه ای از تئاترهای پرخرج با انبوه بازیگران گریه کن و پذیرایی های پر زرق و برق به وجود می آورند.
رواج این گونه خرده رفتارها بر خلاف بن مایه های اعتقادی اسلام و دیگر ادیان ابراهیمی، هیچ سنخیتی با آنچه طلب آمرزش کردن برای درگذشته و تسلی بازماندگان نداشته و در میان مدت اسباب شکل گیری نوعی سازماندهی غیر رسمی و البته رفتار مهاجم و مخرب در جامعه شده که همانند همتای خود در مراسم های شادی چون ازدواج، سرچشمه چشم و هم چشمی و هماوردگاهی برای به رخ کشیدن تجمل، قدرت، ثروت و البته عوام فریبی برخی شده است.
وقتی تلقی جامعه از مراسم عزای درگذشتگان، عمل خیری است که ضمن طلب آرامش و یادآوری مرگ به زندگان و تذکر و انذار آنها نسبت به سرنوشت مقدر شده، مهملی برای امور خیریه و رسیدگی به بازماندگان می شود، چگونه می توان اعمالی را توجیه کرد که اسراف، ظاهرگرایی، ریخت و پاش و البته تفاخر محسوب می شود و چطور می شود به مخاطب فهماند که قرائت فاتحه و قرآن کریم و انجام اعمالی که پاداش اخروی برای او را رقم می زده حالا جای خود را به مداحانی داده که برای یک ساعت ذکر احوالات، دستمزدی چند ده میلیون تومانی می گیرند و مجالس عزا بدون در نظر گرفتن رنگ مشکی، به گردهمایی هایی فاقد معنویت و مانوری از تجمل صاحبان ثروت بدل شده اند.
کجای تاریخ مذهب شیعه را می توان سراغ گرفت که عرفا، بزرگان دین و وارستگان عرصه دین و حقیقت پای خود را به چنین مجالسی نهاده باشند و یا مداحان راستین، برای دریافت دستمزد به ذکر دروغ و غلو در مورد هر متوفایی دست یازیده باشند، در سراسر تاریخ اسلام، کدام یک از ائمه و معصومین به چنین رفتارهایی توصیه کرده اند یا سیره عملی آنها نشانی از تایید و همراهی با تجمل گرایی در برابر چشم محرومان داشته است؟
با این همه هر سال که می گذرد، جامعه با نگاه به ایام گذشته تنها آهی می کشد و از تقلیل مراسم معنوی به آوردگاه های این چنینی می نالد و در ذهن خود یاد ایامی را گرامی می دارد که با پا گذاشتن به صحن مسجد، یاد خدا در او زنده می شد و به جای خیره شدن به عظمت پوشالی دنیوی، در دل خود، آخرت را زنده می کرده است.
این رویکرد نابسامان که تنها از قاعده بیشتر وبیشتر استفاده می کند، تنها به رونق کاسبکارانه صنعتی به نام صنعت ترحیم کمک کرده است که جدای از منافع کلان اقتصادی برای برخی، به تهی کردن پیمانه اعتقادی جامعه کمک می کند، فقدان نظارت در درآمدهای ناشی از کسب و کار مرگ نیز در جای خود به جابجایی های ثروت و درآمدهای کلانی انجامیده که به دور از نظارت نهادهای مالیاتی و مالی کشور، مهملی برای شکل گیری طبقه ای نوظهور از ثروتمندان یقه سفید شده که در آنچه به دست آورده اند به جایی پاسخ گو نیستند و توانایی این را دارند تا با به جریان انداختن حجم قابل توجه دارایی خود در دیگر بازارها، به طریقی آشفتگی های زیرپوستی اقتصادی ایجاد کنند.
هر چند هنوز سازمان یافتگی خاصی در میان این بخش از اقتصاد غیر رسمی قابل مشاهده نیست اما تاریخ می گوید هر جا ثروت یا دارایی خاصی بدون نظارت قانون و آن هم از روش هایی این چنین غیر شفاف، مخرب و نامتجانس با روح غالب بر فرهنگ یک مملکت حاصل شود، کمتر پیش می آید که ما به ازای بیرونی آن در جامعه، راهبردی به ثواب و سعادت بجوید و احتمال به کارگیری آن در بلک مارکت ها(بازارهای سیاه) و قدرت بخشیدن به بخش خاکستری اقتصاد بیشتر است.
اینجاست که مسوولیت نهادهای نظارتی و دستگاه های متولی فرهنگ در کنار نهادها و اشخاص مرجع در فرهنگ جامعه، ایجاب می نماید تا با آسیب شناسی این خرده رفتارها، از ورود حاشیه ضد ارزش به متن ارزش های جامعه پیشگیری کرده و آسیب های آن را به حداقل برسانند، تا روزی نرسد که همانند آنچه بر ازدواج و تشکیل زندگی آمده، مردن نیز به کابوسی برای ندارها و عاملی برای آسیبب های اجتماعی بیشتر شود.
